Na de mangelplank met rol kwam de trek- ofwel bakmangel om het vlakke textiel te strijken. Op de afbeelding zie je dat de bak één klep heeft, die op de rollen rust, en geopend kan worden. In de bak werden grote zware stenen of loden platen gelegd om druk uit te kunnen oefenen op de houten rollen. Hierdoor komt er wrijvingswarmte vrij waardoor het linnengoed glad en glanzend wordt gestreken. Koud strijken dus.


Vier loden platen in de bak van de trekmangel.
In Duitsland treft men mangels aan met drie rollen, in Nederland zijn het vaak vier houten rollen. Je kunt maar met twee rollen tegelijk mangelen, ondertussen worden op een mangeltafel de twee andere rollen klaargemaakt voor het mangelen. Op deze manier verliest men geen tijd en kan het werk continue doorgaan. De mangeldoek werd als beschermingsdoek gebruikt zodat het linnengoed geen beschadigingen kon oplopen. Het linnengoed was een kostbaar bezit. In Nederland zijn eenvoudige effen lappen linnen gebruikt als mangeldoek. In de tweede herziene druk uit 1870 van het boek ‘De huisvrouw’ van Henriette Davidis vinden we de instructie hoe men de mangeldoek moest gebruiken: ‘De rollen moeten zeer glad wezen, daar de minste oneffenheid het goed zou beschadigen…; men dient er minstens vier te hebben, ten einde, in den tijd dat er twee gemangeld worden, weder twee anderen gereed te kunnen maken. Zij die de rollen maakt, spreidt het goed dat voor eene rol bestemd is, op de tafel uit, legt de rol er op en wikkelt die er zeer stijf in. Als het goed bijna is opgerold, legt men op het nog overschietende eind een mangeldoek, dien men het beste neemt van zwaar graauw linnen, ruim anderhalve oude el lang en zoo breed als de mangel, zonder zoomen aan den kant, zelfs aan de rafeleinden niet gezoomd, en slechts omgeworpen en aan het einde voorzien van twee sterke dubbele banden, die, ongeveer een kwart elk van de zelfkant verwijderd, zijn aangezet. Dezen doek rolt men verder om het goed en de rol heen, en ten slotte worden de banden vastgestrikt, dan gaat de rol onder den mangel en, als die behoorlijk geladen is, zijn veertig slagen voldoende om het goed glad te krijgen; men telt twintig malen naar den eenen trekker en twintig malen naar den anderen terug.’ In dit geval zaten er aan de mangeldoek banden, maar mangeldoeken met banden zijn mij niet bekend.

Hoe gebruikte men de mangeldoek? De mangeldoek werd op de mangeltafel gelegd, vervolgens werd hier het te mangelen linnengoed, iets vochtig (niet te vochtig want anders ontstaan er vochtplekken), van gelijke dikte (niet te dik en niet te dun) gelegd. Hierna werd het linnengoed met de mangeldoek strak en netjes opgerold. De trekmangel werd een stukje gekanteld zodat de twee mangelrollen onder de zware houten bak gelegd konden worden. Met minimaal twee personen werd de zware trekmangel heen en weer getrokken. Dan ging het niet om een paar slagen maar zeker om enkele tientallen voordat het linnengoed glad en glanzend was. Tijdens het mangelen rolde het linnengoed telkens een stukje van de rol af en weer op. Hierdoor was het zo belangrijk dat het linnengoed met de mangeldoek goed op de rol zat.

In Nederland staan op een aantal plaatsen nog trekmangels met vier rollen. Borg Verhildersum heeft op de kleerzolder zo’n mangel staan en hebben zij een mooi filmpje gemaakt waarin je kunt zien hoe de trekmangel werkt. Hier kun je het filmpje bekijken.

In 2003 schreef ik de publicatie Wascht en manghelt glat of ick sla iou vor iou gat – Mangelen en mangeldoeken waar ik nog slechts 10 exemplaren van heb. Heb je belangstelling voor het boekje stuur me dan een berichtje via het contactformulier dat je rechtsboven op mijn blog kunt vinden. De prijs van het boekje is inclusief verzendkosten – binnen Nederland – € 9. Normaal is de prijs van € 9 exclusief verzendkosten, maar de portokosten € 3,64 neem ik voor mijn rekening. In 2014 waren enkele fraaie mangeldoeken te zien in het Historisch Museum de Bevelanden, in 2015 op de Handwerkbeurs in Zwolle en in 2009 zag je mangeldoeken in Roermond. Ben je op zoek naar een bijzondere mangeldoek stuur me dan een berichtje via het contactformulier. Ik heb zowel mangeldoeken met een rode of een blauwe rand, met tekst of zonder tekst, met motief of zonder, 2 meter of 3 meter.