Winterhulp speldjes



Tineke en Allex kwamen op internet bovenstaande WHW – Winterhilfswerk WO II – speldjes tegen. Op de eerste foto is in een metalen frame een weefwerk van het wapen van Saarland geplaatst zoals het toentertijd werd gebruikt. Linksboven zie je het wiel dat afkomstig is uit het wapen van Sankt Ingbert, rechts de roos van Sankt Johann, linksonder de zon met de wolken van Saarlouis en rechtsonder zie je de leeuw van Saarbrücken. Het tweede speldje laat een weefwerk van het wapen van Schleswig-Holstein zien. Links staan twee blauwe leeuwen afgebeeld op een gele (gouden) ondergrond. De leeuwen van Sleeswijk werden uit het wapen van Denemarken gehaald. Rechts zie je op een rode ondergrond het zilveren brandnetelblad van Holstein, een symbool van de graven van Schauenburg en Holstein.

Deze twee speldjes vormden de aanleiding om op zoek te gaan naar informatie over Winterhulp – WHN – in Nederland. Waren hier ook speldjes uitgegeven tijdens de WOII? Al snel vond ik aardig wat informatie over Winterhulp op internet en ja, hier zijn dus ook veel, heel veel WHN speldjes uitgegeven zoals te lezen staat op deze website.

Winterhulp Nederland werd opgericht op 22 oktober 1940 door rijkscommissaris Seyss-Inquart. De hulpverlening was op de winter gericht. Onder het nationaalsocialisme kon er volgens de leer geen armoede bestaan, alleen in tijden van winterkou zou extra liefdadigheid in de vorm van voedsel, kleding en dergelijke nodig zijn. Volgens artikel 2 van het oprichtingsdecreet was de doelstelling: ‘Het is de taak der Stichting om de in het bezette Nederlandsche gebied levende behoeftige Nederlandsche staatsburgers zonder aanzien des persoons hulp en ondersteuning te verschaffen’. De steun bestond uit waardebonnen en goederen als levensmiddelen, kleding et cetera. Aanvankelijk kregen Joden ook steun, maar die hulp stopte al snel.

De inkomsten van Winterhulp bestonden uit: collecten, loterijen, 5% uit de winst van bedrijven en een inhouding van 1% op lonen van werknemers. De collecten waren niet erg populair bij de Nederlanders, regelmatig werd er opgeroepen niets te geven aan de NSB’ers. ‘Nog geen knoop van mijn gulp voor de winterhulp’ werd er wel op posters van de winterhulp geklad. De loterijen waren daarentegen wel populair, omdat de goklust het nogal eens won van de principes. Om gulle gaven bij collectes te stimuleren ontvingen gevers speldjes. Deze speldjes werden in telkens andere series uitgegeven zoals: sprookjes, bloemen en verkeersborden waardoor ze populaire spaarobjecten werden. Het eerste speldje dat in Nederland werd uitgegeven, was een lichtgevend molentje. De ‘gewone’ bevolking wilde de speldjes helemaal niet en zei: ‘Alleen NSB’ers lopen met molentjes.’

De eerste straatcollecte werd gehouden op 29 en 30 november 1940. Tijdens deze collecte werd er fl. 521.000,- opgehaald. Dit was gelijk ook de hoogste opbrengst van alle gehouden straatcollectes. Deze straatcollecte stond in het teken van Brengt licht in het leven uwer landgenooten en een gift werd beloond met een speldje van een molen. Deze molenspeldjes waren bewerkt met fluoriserende verf en gaven ’s nachts licht in het donker, waarmee werd ingespeeld op het verplicht verduisteren van de huizen om zo geen herkenningspunt te zijn voor de geallieerde bommenwerpers. Het was ’s avonds aardedonker op straat en met zo’n speldje was je toch zichtbaar. Er is zelfs een liedje op gemaakt: ‘Luister lieve pop, doe een fosforspeldje op. Wanneer ik vanavond op je wacht, dan ben jij een baken in de nacht.’


Voor deze collecte werden er vier speldjes van molens uitgegeven. Het molenspeldje op de foto is vervaardigd door N.V. Philips te Eindhoven. Het gaat om een metalen speldje bestreken met lichtgevende verf. Naast dit Winterhulp speldje heeft Philips nog een eigen lichtgevend speldje vervaardigd onder de naam Phospo.

Hier zijn filmbeelden te zien van de activiteiten rond de eerste collecte Winterhulp Nederland. Op de Dam in Amsterdam rammelen dames in klederdracht met collectebussen. Een tram rijdt rond met wervende teksten en een afbeelding van een molen, het beeldmerk van WHN. Diverse collectanten werken op straat en bevestigen op revers de speldjes met de molen. Rijkscommissaris Seyss-Inquart en een Duitse officier doen ook mee.

4 gedachten over “Winterhulp speldjes

  1. Hier had ik nog nooit over gehoord of gelezen.
    Dank voor de info.

  2. Zoals we gewend zijn deed jij weer gedegen onderzoek! Interessant om nu meer te weten, vóór het ontdekken van de speldjes op internet hadden we hier nog nooit van gehoord. Ergens tussen de spullen van mijn ouders moet nog een sprookjesspeldje zijn, nu weet ik dat die ook van Winterhulp is.

  3. Dit kende ik niet. Maar winterhulp kwam ik wel tegen met postzegels. Er werden speciale zegels uitgegeven met een extra toeslag. Net zoals nu met de Kinderpostzegels.

  4. Een mooi verhaal, Berthi. Ik denk niet dat er nog veel mensen rondlopen die de achtergrond van deze speldjes kennen. Met interesse gelezen!

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *