LiaS was op 6 augustus aanwezig bij de laatste Staphorstdag van dit jaar waar een klederdrachtshow werd gehouden. Op de foto zie je dat de man een zwarte gebreide kous met een witte teen droeg. Een lange draad liet men eraan zitten. Dit was handig voor als het nodig was om een nieuwe teen te breien aan de kous. Het doet denken aan de uitspraak Een wit voetje halen. Maar wat is de achtergrond hiervan?

Op de website IS Geschiedenis lees ik het volgende: ‘Wanneer je een goede beurt wilt maken bij iemand kun je dit uitdrukken door te stellen dat je “een wit voetje wilt halen”. Deze uitdrukking wordt overigens niet altijd positief bedoeld. Het kan ook betekenen dat je door te slijmen bij iemand in een goed daglicht wilt komen te staan. De uitdrukking wordt veel gebruikt in het Nederlands en is al bekend vanaf de 16e eeuw, maar waar komt het eigenlijk vandaan?

“Een wit voetje halen” heeft hoogstwaarschijnlijk te maken met een gebruik dat in de vroegmoderne tijd op onze wegen bestond. Wegen waren vroeger nog in particulier bezit, waardoor het gebruikelijk was dat je tol moest betalen wanneer je gebruik maakte van een weg. In veel steden waren dan ook tolhuizen aanwezig, waar het geld werd geïnd. Met het geld dat het heffen van tol opleverde werden de wegen bijgehouden en verbeterd.

Er waren veel regels verbonden aan hoeveel tol je precies moest betalen. De uitdrukking “een wit voetje halen” heeft waarschijnlijk te maken met één van deze regels. Wanneer je een tolweg betrad met een paard met vier witte voeten, hoefde je namelijk geen tol te betalen. Deze herkomst voor de uitdrukking “een wit voetje halen” wordt onder andere aangehaald door spreekwoorddeskundige F.A. Stoett, maar komt ook terug in het Groot Uitdrukkingenboek van Van Dale.

Het hebben van witte voeten werd vroeger dus blijkbaar als iets heel positiefs beschouwd. Hoe dit precies komt, is niet helemaal duidelijk. Waarschijnlijk had het ermee te maken dat witte voeten gezien werden als een teken van zuiverheid en reinheid. Stoett vermeldt overigens ook nog andere uitdrukkingen waarin witte voeten als iets positiefs genoemd worden. Zo werd vroeger van iemand die hoog in aanzien stond gezegd dat deze persoon ‘vier witte voeten had’.

In verhalen komt het hebben van een wit voetje als iets positiefs ook vaag terug. Zo bestaat er een verhaal uit de middeleeuwen waarin de ridder Lanceloet een wit voetje van een hert naar een mooie jonkvrouw moet brengen, omdat ze dan pas met hem wil trouwen.

Een ander beroemd voorbeeld waarbij een “wit voetje” op een positieve manier terugkomt, vinden we terug in het sprookje “De wolf en de zeven geitjes”, geschreven door de gebroeders Grimm. In dit sprookje laat de vraatzuchtige wolf zijn poot met meel wit maken, zodat de zeven geitjes denken dat degene die voor de deur staat niet de gemene wolf is: deze had namelijk een zwarte poot, en geen witte. De zeven geitjes zien vervolgens de witte voet van de wolf en laten hem binnen. Dus ook hier wordt het ‘halen van een wit voetje’ gebruikt als iets om in de gunst van anderen te komen.

Waarschijnlijk is deze uitdrukking zo langzaam naar het huidige “een wit voetje halen” veranderd. Ondanks dat het hebben van witte voeten niet meer per se als een teken van reinheid gezien wordt, is deze uitdrukking toch door blijven leven in de Nederlandse taal.’