Kleurrijk Gedrukt – Oorsprong en ontwikkeling van het Staphorster stipwerk


Muggies, komma’s, brillen, veren,
bijenkorfjes, ledderties, denneboompies
– de verscheidenheid aan plaatselijke
benamingen voor de vele motiefjes is groot.

Dit zijn de eerste woorden van de publicatie Kleurrijk Gedrukt – Oorsprong van het Staphorster stipwerk die zijn naam meer dan waar maakt.

25 bedrukte kraplappen, 20 bedrukte mutsen en meerdere met verf versierde schortenboorden is een deel van de garderobe van de doorsnee Staphorster vrouw van middelbare leeftijd, lees ik. Keuze genoeg voor wat het stipwerk betreft. In de loop der jaren heeft deze eenvoudige versieringsmethode een wijdverbreide vorm aangenomen en sinds september 2013 staat het Staphorster stipwerk op de Nationale Lijst Immaterieel Cultureel Erfgoed. De drukster/stipster werkt met handgemaakte stempels van spijkers en spelden. Zo bepaald zij haar eigen versiering en een kenner zal aan de opbouw van de motieven de drukster herkennen. Deze populaire vorm van versieren was onderhevig aan de mode. Oorspronkelijk bestonden de kleuren van het stipwerk alleen uit pasteltinten, maar vanaf 1950 ging men over op heldere, sprekende kleuren. Alleen bij de kerkkleding op zondag is er geen sprake van stipwerk, behalve als de vrouw in diepe rouw is, dan zien we een witte opdruk op een zwarte ondergrond. Voor het ontwerpen van de stipwerkmotieven waren blad- en bloemmotieven vaak een inspiratiebron.


Drukblok, vondst uit Meppel, met een bovenliggend motief van metalen staafjes. Nederlands Openluchtmuseum, Arnhem

Wanneer deed het stipwerk zijn intrede in Staphorst? Ik lees: ‘Rond 1900 ontmoette de heer Frans Vloedgraven (1873-1953) uit Staphorst op de markt in Meppel een boerenvrouw die een jakje droeg met opgedrukte motieven – kleine witte motieven op een zwarte ondergrond. Hij zag deze vorm van versieren als een belangrijke aanvulling op het uitgebreide aanbod van kleuren en motieven van de in streekdracht gebruikte stoffen. Na enig speurwerk bleek dat deze stof was bedrukt door de firma Palthe in Almelo.’ Vanaf dit moment plaatste Frans regelmatig bestellingen bij Palthe en enige jaren later nam hij de drukkerijinventaris over. Koob, de zoon van Frans, was daarvoor al in de leer geweest bij de firma Palthe. Na de overname van de drukkerijinventaris werden niet alleen bestaande patronen gebruikt, maar ontwierp Koob ook nieuwe. Harm, de broer van Frans, en enige particulieren namen het idee over. Omdat zij geen drukblokken bezaten, werkten zij met eigen handgemaakte stempels en/of sjablonen: motief voor motief en kleur voor kleur.


Een diversiteit aan stempels.


Versierd met de sjabloontechniek. Harm Vloedgraven was de eerste drukker die de kleur paars in het stipwerk verwerkte.

Het stipwerk vond in Staphorst een vruchtbare voedingsbodem. De bevolking stond open voor nieuwe motieven waardoor de druksters onbewust Staphorst een ander uiterlijk gaven.


Vóór 1950.


Na 1950.

Tegenwoordig worden hoge eisen gesteld aan het stipwerk en sommige druksters staan bekend om hun precisiewerk. Hun resultaten zijn nauwelijks te overtreffen. Het handwerk is verheven tot kunst. De ene drukster dankt haar bekendheid aan de kleurkeuze, anderen aan de opbouw van het patroon of de fijnheid. Iedere drukster gebruikt haar eigen stempels; van lenen of ruilen is niets bekend.


Voorgeknipte stipwerkmuts, niet rouw.

Een prachtige en interessante uitgave is Kleurrijk Gedrukt – Oorsprong en ontwikkeling van het Staphorster stipwerk geworden. We lezen over de geschiedenis en het hedendaagse stipwerk van Staphorst, aangevuld met vele kleurrijke illustraties. Tevens is dit boek inspirerend voor textielmensen die het Staphorster stipwerk onder de knie willen krijgen. Aan de hand van een praktische uitleg kan men meteen aan de slag.
Zowel voor de liefhebbers van klederdracht als de mensen die het stippen willen leren is dit een schitterend boek!

Kleurrijk Gedrukt – Oorsprong en ontwikkeling van het Staphorster stipwerk – Dirk Kok wordt uitgegeven door LK mediasupport. Het is een hardcover editie met 192 bladzijden en rijkelijk geïllustreerd. ISBN: 978 90 78914 03 7, prijs € 29,90. Het boek is te koop bij Stichting Staphorster Stipwerk en Museum Staphorst.

De afbeeldingen komen uit het boek Kleurrijk Gedrukt – Oorsprong en ontwikkeling van het Staphorster stipwerk – Dirk kok. Foto’s van de familie Vloedgraven kun je in deze log bekijken.

11 gedachten over “Kleurrijk Gedrukt – Oorsprong en ontwikkeling van het Staphorster stipwerk

  1. Wat leuk om het verhaal achter het stipwerk te lezen en wat een mooie foto’s.
    En ook een boek voor mijn verlanglijst.

  2. We schrijven het jaar 1962 en ik zie mezelf bij mijn vader achterop de Kaptein Mobylette zitten, of bij mijn broer, ik weet het niet meer. Wel dat we onderweg waren van Amsterdam naar Groningen Stad. Naar mijn vaders schoonouders en onze lieve opa en oma. Dat waren zaterdagen. Op zondag gingen we weer terug en altijd over Staphorst. Nooit zag ik een indrukwekkender marsroute van huis naar kerk dan in Staphorst. Een rij van mannen, vrouwen en kinderen, van elkaar gescheiden en allemaal in dracht, een bijbel met zilveren slot in de hand. Prachtige dracht trouwens en omdat het de wil van de Heere was, dat erop zondag niet gewerkt mocht worden, ging de onstuitbare stoet – het snelverkeer negerend en onder politiebegeleiding de snelweg over. Papa, mijn broer en ik respecteerden dat en wachtten tot de colonne voorbij was.
    Decennia later, verzamelaar als ik ben, kwam ik in het bezit van Staphorster stipwerk omdat ik het her en der sprokkelde op rommelmarkten en dergelijke. Waarom?
    Het ontroerde me dat – hoe streng je in de leer ook moge zijn – er altijd wat kriebelt bij de mensen. De homo ludens wil de wereld mooier maken. Altijd.
    Dat was jaren geleden en inmiddels heb ik – op een enkel stuk na – de boel verkocht en weggegeven. Mooi vind ik het nog altijd maar… je kunt niet alles bewaren.

  3. @Martine, het is boek is echt een aanrader!

    @Renee, fijn om te horen!

    @Puck, wederom zo’n mooi verhaal van je! Ik heb al zo vaak over Staphorst geschreven, maar ben er zelf nog nooit geweest. Telkens blijft het op mijn lijstje staan en verder komt het tot nu toe niet.

  4. Toen ik op 30 juli de Staphorsterdagen bezocht, heb ik staan twijfelen of ik het prachtige boek wel of niet zou kopen. Niet gedaan en bij thuiskomst natuurlijk al spijt. Ik heb er nog wel wat lapjes gekocht en knopen van Mevrouw Vos om mijn Staphorster quilt af te maken. Door de prachtige foto’s, die je liet zien, ben ik nu wel overstag gegaan en heb ik het boek besteld.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *