Luiertang


Het ooievaarsschaartje en de luiertang heeft veel teweeg gebracht met interessante informatie waardoor ik er nu nog eens op terug kom. Heb je de reactie van Diny Mensink gemist op het logje over ‘Handwerkvragen van lezers’? Zij schrijft het volgende: ‘Als oud-kraamverpleegkundige met belangstelling voor de oude kraamgebruiken weet ik dat deze tang gebruikt werd door chique dames om de poepluiers aan te pakken als ze hun baby verschoonden, als hun personeel vrij was. Ze waren bang voor vieze handen. Handen wassen en hygiëne waren toen nog niet zo in de mode. De tang werd (ondanks de ook genoemde benaming navelstrengtang) niet gebruikt om de navelstreng door te knippen…, daar was de navelstreng te dik en te stug voor. Mijn eigen ervaring is, dat je voor deze handeling toch behoorlijk kracht moet zetten en je écht een stevigere schaar nodig hebt! Daarnaast heb je twee zogenaamde “kochers” nodig om de bloedvaten af te knijpen, anders bloedde de baby dood. Deze waren in bezit van degene die de baring deed. De lengte van de getoonde tang is ruim 12 cm, dus ook te klein. Bij mijn weten werd de luiertang na de geboorte van de baby bij of in de luiermand bewaard. Het gebruik om de tang op de schouw te zetten als de vrouw zwanger was, ken ik niet, maar het zou heel goed kunnen. Waarschijnlijk is de tang na het gebruik voor de luiers inderdaad gebruikt bij het handwerken, maar ik durf niet te zeggen of de tang een goede “knipkwaliteit” heeft.’

De benaming navelstrengtang is dus niet juist. Het gaat om een luiertang die gebruikt werd om de poepluiers aan te pakken als de dienstbode vrij was. Dit lees ik ook bij GZU-Online. Maar eerst werd de luiertang op de schoorsteen gezet om aan te geven dat de vrouw des huizes in verwachting was en later om de poepluiers mee aan te pakken als er geen personeel aanwezig was. Ik kan me voorstellen dat de luiertang na de geboorte dan ook een plaatsje kreeg in de luiermand. Bij de Zilverkamer lees ik idem dito het gebruik om de luiertang op de schoorsteen te zetten om zo aan te geven dat de vrouw des huizes in verwachting was. Hetzelfde verhaal bij ’t Toverspiegeltje en Anita Potters.

Tot nu toe ontbreekt de link naar het ooievaarsschaartje, ofwel het handwerkschaartje. Anneke den Herder is zich verder gaan verdiepen in deze materie en komt tot het volgende: ‘Persoonlijk denk ik dat een zilveren ooievaarsschaartje vroeger inderdaad neergezet werd om de zwangerschap aan te kondigen, het was toch heel belangrijk dat de vrouw een kind kon krijgen. Denk nog aan de vroegere sjah van Perzië die moest scheiden en een ander trouwen voor nageslacht! Mogelijk werd ook de navelstreng er mee afgebonden maar niet doorgeknipt en zeker niet later als handwerkschaartje gebruikt. Ik kan me dat niet voorstellen, maar mijn mening voor een andere en daar heb ik ook niets over gelezen. In mijn duitse boek wordt het wel genoemd voor het gebruik van artsen tussen 1800-1900. In een ander boek staat het schaartje als huwelijksgift, of je maar wilt opschieten met nageslacht!!!’
Een dag later volgt er opnieuw een berichtje van Anneke den Herder: ‘Ik heb nog even opgezocht waar de ooievaar voor staat: gelukaanbrenger. Ik denk dat we het daar maar op moeten houden en ik vermoed dat na 1850 de kleine schaartjes in opkomst waren. Vroeger bij de geboorte van een kind moesten moeder en kind “geluk” hebben om te overleven. Misschien lag het daarom soms in de luiermand. Voor de borduursters moet hij ook geluk brengen dat alles lukt en je niet per ongeluk in de stof knipt. De enigen die misschien meer weten over de ooievaar en de baby is het Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed.’

Ik heb het boek ‘Aangekleed gaat uit, Streekkleding en cultuur in Noord-Holland 1750-1900’ erbij gepakt waar een hoofdstuk gewijd wordt aan ‘Geboorte en kraamgebruiken’. Hier wordt gesproken over de zeventiende-eeuwse zilveren kelk ‘Hansje in de kelder’. Met deze Hansje bedoelde men de ongeboren vrucht en de kelder was de donkere moederschoot. Tijdens de feestelijke bijeenkomst werd wijn in de beker geschonken, in het midden opende zich een bol waaruit een poppetje omhoog kwam, waarna iedereen verheugd jubelde ‘Hansje in de kelder’. Iedereen wist nu dat de vrouw des huizes in verwachting was. Verder lees ik dat in de gemeente Enkhuizen een deur bewaard is gebleven van een vroedvrouw uit de achttiende eeuw. Het heeft een afbeelding van een ooievaar, toen nog niet een symbool van bezorger van kinderen, maar wel van een gelukbrengende vogel. De luiertang kom ik niet tegen in het verhaal.

De afbeelding komt van het Zilvervrouwtje.

7 gedachten over “Luiertang

  1. Zo komen we weer van het een in het ander…..Maar er is degelijk ONDERZOEK verricht en we worden weer heel wat wijzer daardoor

  2. De uitdrukking over iets wat erg smerig is: dat is met geen tang aan te pakken, zal ook wel duiden op die luiertang en de poepluiers.

    Interessante log Berthi!

  3. Mooie verhalen en de verwijzingen! de linkjes zijn voor mij heel fijn,omdat ik de site niet zo goed kan lezen. Telicht van kleur.maar voor mij niets veranderen hoor Berthi .Ik kom er in gedeeltes doorheen.. lees telkens weer een verhaal. basje

  4. Wat toevallig! twee weken geleden, op vakantie in frankrijk bezocht ik het costuum-museum in Avalon. Naast heel veel ander prachtigs werd ons daar een voorwerpje getoond, dat ik als het bekende ooievaarschaartje meende te herkennen, maar de dame die ons rondleidde vertelde dat het een navelstrengklemmetje was; zij wees op het holletje dat tevoorschijn kwam als je het klemmetje opende, waar een miniscuul babytje in lag. Het voorwerpje leek me veel te klein voor een luiertang; ik kan me wel voorstellen dat het een symbolische betekenis had, als aankondiging van, of wens tot een zwangerschap.

  5. Als verzamelaar van luiertangen kan ik U vertellen dat je met de luiertang niet eens een droge luier op kunt pakken, laat staan een natte luier. Het heeft zuiver een symbolische betekenis om aan te geven dat je zwanger bent.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *