Kleur! Borduren in gevangenschap

Vanaf 10 juni is in het Verzetsmuseum Amsterdam de expositie Kleur! Borduren in gevangenschap (werktitel) te zien. De tentoonstelling is gewijd aan een prachtige collectie borduurwerken, gemaakt door vrouwen in gevangenschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. Gearresteerd voor bijvoorbeeld het helpen van Joden of het rondbrengen van illegale kranten, hielden ze zichzelf op de been door hun ervaringen te verwerken in borduurwerken. Ook in de interneringskampen in Nederlandsch-Indië werd massaal geborduurd.

Het was een uitlaatklep, bood houvast en het gaf kleur aan het grauwe bestaan. Vrouwen in gevangenschap deden veel moeite om te kunnen borduren. Lappen werden gemaakt van kapotte lakens en kledingstukken, borduurdraadjes werden bijvoorbeeld uit een gekleurde hoofddoek gepeuterd. De vrouwen maakten de borduurwerken voor zichzelf én voor elkaar. Soms wordt uit de borduurwerken duidelijk dat ze bedoeld waren als verjaardagscadeau of kerstcadeau.


Achter ieder borduurwerk schuilt een aangrijpend verhaal. Het Verzetsmuseum Amsterdam brengt deze nu naar buiten. De borduurwerken van Titia Gorter (waarvan je op de foto er eentje ziet) zullen getoond woorden.

Titia Gorter weet in het beruchte Oranje Hotel (Huis van Bewaring) in Scheveningen een laken in haar bezit te krijgen. Dit verdeelt ze in drie lappen en borduurt hierop het gevangenisleven. Deze borduurwerken kunnen door vrijgelaten celgenoten, de gevangenis uitgesmokkeld worden.

21 gedachten over “Kleur! Borduren in gevangenschap

  1. Juist gisteravond de film Haar naam was Sara gezien en nu wil ik dit ook gaan zien in Amsterdam.
    Eindelijk ook de film die je een poos geleden noemde “Winterstilte” gezien…maar die moet ik nog eens rustig opnieuw bekijken want daar moet je zoveel bij denken (wat er achter zit)
    Nu ben ik nog op zoek naar de film How to Make an American Quilt

  2. Dit verheugt mij wel , het is belangrijk dat er aandacht aan geschonken wordt .
    Al eerder zag ik jaren geleden een dergelijke tentoonstelling van voorwerpen en borduurwerk uit de kampen in Nederlands Indie , tentoongesteld in het voormalige schoolmuseum toen gevestigd in de Hemsterhuis straat in den Haag en tegenwoordig als Het Museon in den Haag .
    Het heeft ons toen zeer ontroerd . Wat er allemaal gemaakt is in zo,n moeilijke tijd , vaak met weinig materialen die voorhanden waren .
    Ik denk dat er nog wel meer tevoorschijn zal komen , allemaal stille herinneringen .
    Wetende dat de jongere generatie Indische jongeren steeds meer met het onderwerp oorlog bezig is en er er hun vragen over hebben .
    Zelf houd het me ook bezig de oorlog zoals hier beleefd de tijd erna , en toen aan het licht kwam wat er in de kampen was gebeurd . Veel gedichten werden er geschreven in gevangenissen en kwamen wel eens naar buiten .
    Het maakt me weer stil en ontroerd .

  3. Wat ontzettend aangrijpend om deze borduurwerken te zien, goed dat ze worden tentoongesteld! Dank voor dit logje Berthi! Fijne zondag, groetjes van Lupineke

  4. worden we er nog eens even aan herinnerd en denken dan aan allle mensen die nu in de gevangenissen zitten voor politiek geweld en zulke zaken, Voor mij een slecht begin van de dag. alles komt naar boven. ,maar het gaat wel over hoor., Ik ben erg dankbaar dat we het mochten overleven.

  5. De film “Haar naam was Sara” wil ik graag van de week bekijken. Het boek heb ik een paar weken geleden gelezen. Zeer ontroerend. Terug komend op het onderwerp handwerken in de kampen daar heb ik afgelopen september foto’s van gemaakt. Als gezin zijn wij naar Buchenwald en Mittelbau-Dora geweest. Dit zijn kampen die na het vallen van muur open zijn gesteld. Deze kampen waren/zijn helemaal overwoekerd door het bos. Binnenkort hoop ik het verslag bij Berthi in te leveren.

  6. Jaren geleden heb ik een borduurwerk gekocht op een antiekmarkt,het is ingelijst en gemaakt op een witte zakdoek, er staat de tekst linksboven op Aan mijn vriendin en rechts onder Gedachternis mijner gevangenschap. De ruimte ertussen is opgevuld met een boeket rozen. Ik ben er destijds mee naar mijn inlijsterij geweest om het er uit te laten halen( er zitten vlekken in) waarschijnlijk doordat het is opgeplakt maar de inlijster raadde me aan om het erin te laten.Verder is er een monogram met oude duitse letters HG.Helemaal boven aan de rand zijn een paar tekens geborduurd die ik niet begrijp, misschien geheimtaal? Het heeft een plekje in mijn hal.

  7. Ja…heel ontroerend die borduursels…Berthi, ik heb ze toch eerder gezien,was dat samen met die geborduurde rode zakdoeken (uit kamp Vught meen ik) waarover jij indertijd een artikel schreef in HZG? Moet gaan zoeken, weet het nummer niet meer. Of was het toch ergens anders? En, Jessie, mogen we die zakdoek van jou eens zien? Ben heel benieuwd naar die “tekens” Berthi wil er vast wel een foto van plaatsen?

  8. @Frouke, jij hebt een heel goed geheugen! Over Titia Gorter heb ik geschreven in de special van HZG 60 jaar bevrijding. Het is nummer 130, april-mei 2005. Daar staan diverse artikelen in over het handwerk uit de Tweede Wereldoorlog, of van direct erna.
    Ook de specifieke rode zakdoeken uit Kamp Vught staan erin. Zelf heb ik als afsluiting van dit ‘project’, waar ik erg lang aan heb gewerkt, een rode boerenzakdoek geborduurd met alle namen erop van de mensen die ik gesproken heb. Dat heb ik op nagenoeg dezelfde wijze gedaan als de vrouwen uit Kamp Vught. Deze zakdoek is te vinden op mijn website:
    http://www.textile-collection.nl/herinneringszakdoek.php
    Je kunt op de foto’s klikken voor een vergroting.
    Enkele weken geleden werd ik gebeld door het Verzetsmuseum Amsterdam en wist dus dat deze expositie op de agenda stond. Ik wil de borduurwerken van Titia Gorter absoluut weer zien en uiteraard de andere handwerken.
    Natuurlijk wil ik een foto plaatsen van de witte zakdoek die Jessie in haar bezit heeft. Alleen is het de vraag of het geheel goed te fotograferen is omdat het borduurwerk ingelijst is en omdat het een witte zakdoek is. Blijft lastig, maar het proberen waard.
    @Hilda, ja, ik weet dat jij vorig jaar naar Buchenwald en Mittelbau-Dora bent geweest. Heel indrukwekkend. Wij wachten geduldig je verslagje af. Doe rustig aan.
    Fijn dat je toch het boek Haar naam was Sarah hebt kunnen vinden. Toen ik erover schreef was het overal uitverkocht bij jou in de buurt.
    @Basje, heel naar en dan is het vandaag ook nog eens een grauwe, grijze zondag. Probeer het zonnetje naar binnen te halen.
    @Lupineke, een tentoonstelling die ik iedereen aanbeveel. De borduurwerken van Titia Gorter zijn zeer indrukwekkend. Als je de tekst leest, merk je over hoeveel humor zij beschikte. Humor hield je op de been!
    Ik ga absoluut naar deze tentoonstelling.
    @Gerrie, de mens wordt zeer creatief zodra er weinig materialen beschikbaar zijn. het borduren en schrijven zorgde voor een goede afleiding.
    @Lies Huizer, wat ben jij toch altijd een druk baasje!
    Ik heb de dvd ‘How to make an American quilt’ hier gevonden:
    http://www.voordeelmedia.nl/Webwinkel-Product-3327675/How-to-make-an-American-quilt.html?utm_source=beslist&utm_medium=cpc-beslist&utm_campaign=beslist
    Deze dvd is op weinig plaatsen te koop.

  9. Tja, Berthi, je weet dat dit onderwerp altijd mijn belangstelling heeft. Feitelijk hebben wij elkaar door jouw artikel in HZG leren kennen, nietwaar?
    Af en toe krijg ik via mijn werk nog steeds oude zelfgemaakte kampherinneringen aangereikt, die ik natuurlijk zorgvuldig bewaar.
    Het museum in Bronbeek heeft ook een aantal van dit soort werken geexposeerd in de nieuwe opstelling. Voor de liefhebber ook de moeite waard om een keer te bekijken. Bovendien is Bronbeek een leuk klein landgoed en hebben ze een eigen restaurant.
    Voor een dagje uit dus….

  10. wie kent er in de buurt van delfshaven rotterdam een handwerkclub?

  11. Dank Berthi voor je verwijzing naar je eigen zakdoek…Prachtig, geheel in stijl gemaakt!
    En dank voor het opfrissen van mn geheugen. Kan ik alles nog een keer nakijken.. Was voor mij één van de beste HZG’s. Ben hem nu even kwijt, staat waarschijnlijk in H.
    Daarin stonden toch ook die quaker-doeken? En trof ik dus het geborduurde huis in Amsterdam waar een quakervriendin van mij (nu al lang overleden, Laura van der Hoek Ostende) Joden verborg….
    Fascinerend, de veerkracht van mensen, in de meest vreselijke omstandigheden nog borduren! Wat een kracht!

  12. @Josefien, klopt! Via dat speciale nummer ben je bij mij terecht gekomen.
    Kampherinneringen moeten zorgvuldig bewaard worden en ze zijn bij jou op een goede plaats.
    Bronbeek is zeker een aanrader.
    @Frouke, inderdaad! De quakerdoeken staan er ook in. Bijzonder om het huis van je vriendin in een geborduurde versie terug te zien.

  13. Wie had het over een druk baasje ??? ha ..ha !!
    Wel bedankt voor je tip…jij weet ook altijd raad.

  14. dag Berthi,
    Al maanden volg ik deze web-log, sinds mijn zoon mij
    opmerkzaam maakte en je op de links van mijn website
    en ik op die van jou terecht kwam.
    Ik ben onder de indruk geraakt, wat er telkens weer te zien is Ook dit waardevolle verhaal. Ik ga zeker naar de tentoonstelling in Amsterdam.
    Je laat op je weblog de wereld van vrouwen en textiel zien. Het is uniek !
    Truus

  15. @Truus Nauta, leuk om je reactie te lezen! Het doet me goed om te horen dat je mijn blog met veel plezier leest.
    Het is alweer even geleden dat ik een mail van je zoon kreeg en dat ik via hem jouw prachtige werk onder ogen kreeg.
    @Jessie, ik kijk uit naar de foto.

  16. Gisteren zat ik in Zwolle en heb daardoor deze blog helemaal gemist.
    Mooi om ook alle reakties te lezen.
    Natuurlijk wordt die HzG hier ook goed bewaard.
    In het Oorlogs en verzetsmuseum in Overloon heb ik ook handwerkjes gezien gemaakt in deze tijd.

  17. @Saskia, een zeer bijzondere ochtendjas en hij is ook nog lang na de oorlog gedragen.
    @Ine, heerlijk, een dagje op stap en met een flinke buit huiswaarts?:-)

  18. Het volgende is een briefje dat Titia Gorter in het Oranje Hotel schreef aan heer petekind Titi Gorter en dat haar clandestien bereikt heeft. Hierin vermeldt zij o.a. dat ze aan het borduren geslagen is. Moet omstreeks Juni 1942 geschreven zijn.
    “Ik ben 32 uren verhoord geweest! De eerste 2 verhoorders waren resp., een ruwe ellendeling en een die je er zachtaardig in wou laten vliegen. De laatste was heel menselijk en geschikt, maar vroeg scherp…
    Ik zal van 13-2 tot 1-5 alleen, met alles “verboten” op mijn cel, geen boek, geen handwerk. Door het kijkgat zagen ze dat ik het W.C. papier zat te lezen. Daar ging de deur open en ik kreeg een standje. Dat mocht niet. Toen ging ik met mijn bril op, op de emmer zitten! Van iemand kreeg ik een naald en met draden die ik uit de badhandoeken trok, borduurde ik zakdoekjes en van mijn slaapzak die ik meegenomen had, heb ik met rafels van alles gemaakt. Ik heb het erg moeilijk gehad toen, maar er waren enkele dingen die me overal doorheen hielpen. Vooral ook toen ik hoorde dat Door lezen mocht en mee uitging. Ik ben 2 maanden niet uitgeweest.
    Bij het verhoor waren moeilijke oogenblikken. Het was soms net of iemand mij de goede antwoorden ingaf. We zitten in een heel uitgebreid proces dat nog wel lang zal duren. Als dit vooronderzoek is afgelopen komt de hele zaak voor de rechter. Daar komt dan de advocaat bij te pas. Vrijdag om de 14 dagen gaan ‘s nachts de transporten naar Duitsland, dat is zo luguber. Laatst 22 Joodse meisjes (bruidjes, die met een Arier in ondertrouw waren). Een zat bij mij; zo’n allerliefst flink meisje; ook een van 18 jaar. Wij geloven dat ze naar Polen gaan; ze hield zoveel van haar man!
    Tante Door zie ik geregeld bij het luchten; we hebben zelfs twee maal achter elkaar gelopen en verleden week zijn we per auto op ‘t Bezuidenhout gefotografeerd, 4 achterin, we zaten op elkaars schoot! Maar de mannen die voorin zaten wisten niet dat we zusters waren en bij de fotograaf konden we ook wel wat praten…
    Ik zit nu met 2 anderen in de cel. De eene zal je dit briefje geven, ze kan je veel vertellen. Ook voor ons is de zaak heel gevaarlijk, tenzij de hele toestand verandert, waar we op hopen. Daarom interesseert de toestand ons zo. De eerst hoofdbewaakster zit nu zelf in een cel, omdat ze tasjes gapte. De twee anderen (zure, akelige mensen) zitten ook, want die hebben uit de pakjes gegapt. Nu hebben we twee heel vriendelijke beschaafde dames! We zijn allebei erg mager geworden, maar Tante Door ziet er goed uit en ze loopt er flink en moedig bij, heeft nu geen bijzondere last van rheum. Het eten is eentonig en niet lekker, soep en stamppot afwisselend. Er waren hier veel bijbelvorschers, die hebben het zwaar gehad en zijn bijna allemaal naar Duitsland getransporteerd. De mannen hebben het zwaarder da de vrouwen.
    Ik was zo blij dat Rika en Hans vrij waren. Ze wisten niet eens (de verhoorders) dat ze er nog waren! Hij schreef hun namen op en zei dat hij alles in ‘t werk zou stellen om hen vrij te krijgen, wat hij toen ook heel gauw heeft gedaan.”
    Archief Paul Prinsen, Medford OR, USA

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *