De geschiedenis van de Twentse textielfamilie Menko begon in 1854. De vader van Nathan Jacob Menko (1839-1921) verdiende als slager zo weinig, dat hij zijn gezin nauwelijks kon onderhouden. Vandaar dat Nathan (zie foto) al op jonge leeftijd zijn eigen geld ging verdienen. Hij begon met de handel in katoenafval, werd fabrikeur – een koopman gespecialiseerd in textiel – en daarna eigenaar van een fabriek met stoommachines. Aan het einde van Nathans leven was het bedrijf N.J. Menko landelijk bekend.
Het eerste kapitaal van Nathan en zijn broer Salomon Jacob zou vergaard zijn doordat zij katoenafval hadden gekocht, dat op een gezonken schip in een vaart in Noord-Twente lag. Door deze lading te verwerken en door te verkopen, legden ze de basis voor hun bedrijven. De ontwikkelingen verliepen in de daaropvolgende jaren in een rap tempo.
In 1866 verhuisde Nathan naar een nieuwbouwhuis waar hij met Helene Cohen ging wonen, na zijn huwelijk in 1867. Naast de woning lag het pakhuis waar boerenhandwevers nieuw garen kwamen ophalen en het ruw geweven doek langs brachten. In 1867 kwam er tevens een ververij bij, waar het ruwe doek bewerkt kon worden tot pilouw, molton, diemet, vijfschacht en bombazijn beddentijk. Afnemers konden deze stoffen ongeverfd bestellen. De pilouw kon ook geleverd worden in de kleuren bruin, zwart, indigoblauw of olijfkleur. Molton in het wit of indigo.
Veertien jaar later (1881) kocht Nathan een fabrieksgebouw aan de Zuiderhagen met honderd weefgetouwen voor 15.050 gulden. Hij liet zijn nieuwe fabriek ombouwen tot een weverij annex ververij met 150 machinale weefgetouwen.
Om zijn waar aan de man te brengen, bezocht Nathan zelf zijn klanten. In 1880 bevonden de meeste afnemers zich in Almelo, Deventer en Hengelo. Tien jaar later kwamen daar de grote steden als Amsterdam, Den Haag, Groningen en Rotterdam bij. De vier zonen van Nathan drukten vanaf eind 19e eeuw een steeds grotere stempel op het bedrijf. In 1906 startte de bouw van een nieuwe, derde, weverij aan de Roomweg en een grote stap werd gezet op 30 oktober 1912 door de N.V. spinnerij Roombeek op te richten, met een kapitaal van 500.000 gulden.
Nathan hield zich niet uitsluitend bezig met zijn fabrieken. Binnen de joodse gemeenschap in Enschede speelde hij een grote rol bij de Nederlandsch Israelitische Gemeente (NIG) en andere plaatselijke joodse instellingen. Ter ere van zijn 80e verjaardag richtte Nathan een fonds op voor ouden van dagen en gebrekkigen. Op jubilea vergat hij de synagoge niet. Zo schonk hij ter ere van zijn dertig jaar huwelijk een nieuwe thorarol. Na zijn overlijden op 1 mei 1921 voerden Nathans twee oudste zonen zijn testament uit. Ze schonken veel geld aan allerlei goede doelen die Nathan ter ere van zijn 80e verjaardag ook al een gift had geschonken. Het meeste geld ging naar joodse instellingen.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog traden er geen grote problemen op. Hulpwevers namen het werk over van dienstplichtige wevers. Er was veel vraag naar olijfgoed, flanel, bever en tentdoek voor het Nederlandse leger en geweven goed voor de Duitse markt. Nadat de aanvoer van ruw katoen ophield, was de fabriek nog slechts enkele uren per week in bedrijf. De fabrikanten besloten om katoenafval te laten spinnen. De vraag naar papiergaren, dat vanaf eind 1917 werd gesponnen, werd steeds groter. Vanaf november 1918 tot februari 1919 ving de firma Menko in het voorgebouw van de weverij aan de Roomweg iedere nacht ongeveer 200 Engelse, Franse en Italiaanse ex-krijgsgevangenen op. Via Enschede gingen zij op weg naar hun vaderland.
Stand van N.J. Menko op de tentoonstelling ‘Het volle profijt’ in Enschede, september 1936. Deze tentoonstelling, georganiseerd door J. Kleiboer, werd ook door koningin Wilhelmina bezocht.
Begin jaren dertig uit de vorige eeuw braken zware tijden aan. Zowel de firma als de familie leden verliezen: twee zonen van Nathan en een kleinzoon overleden en alle textielbedrijven werden getroffen door de economische malaise. Tot 1934 werden moeizaam orders geboekt, de prijzen waren slecht en lang niet alle afnemers konden hun betalingsverplichtingen nakomen. Dit leidde ertoe om de vennootschap onder N.J. Menko om te zetten in een naamloze vennootschap. Voordeel was dat de familie niet langer aansprakelijk was voor eventuele verliezen van het bedrijf. Vanaf 1936 brak een bloeiperiode aan voor de textielsector, omdat steeds meer landen oorlogsvoorbereidingen gingen treffen.
De periode 1940-1945 waren moeilijke jaren voor de familie Menko. Het bedrijf kwam in Duitse handen, een aantal familieleden vond een onderduikadres, anderen werden opgepakt en op transport gezet naar een concentratiekamp. Sig Menko keerde van Theresienstadt via Brussel naar Enschede terug. Al had hij de pensioenleeftijd al bereikt, sprake van stoppen met werken, kwam niet in Sigs hoofd op. De fabrieksgebouwen waren ernstig beschadigd, magazijnen vernield, de weverij, het hoofdkantoor met bijbehorende garage en hooizolder waren afgebrand. Op 30 september 1947 schreef Sig, inmiddels 70 jaar oud: ‘Met jeugdige moed maar weer het nieuwe jaar in…’
In de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw probeerde de firma Menko op velerlei manieren de nieuwe Menko Tissu stof onder de aandacht te brengen van een groot publiek. Hier toont een model de stof in een etalage van een kledingzaak.
Arthur Menko was na de oorlog de enige overgebleven directeur van de derde generatie Menko, aanvankelijk nog onder de vleugels van zijn oom Sig en oom Alfred. Naarmate zijn ooms op leeftijd raakten, drukte Arthur meer zijn stempel op het bedrijf. Hij wilde van N.J. Menko een moderne en vooruitstrevende onderneming maken. Ondanks al zijn pogingen kwam het bedrijf, net als bijna alle andere textielbedrijven in de problemen. In 1964 was er voor Menko voor het eerst een negatief resultaat van 300.000 gulden. Een fusie was onvermijdelijk. Menko kwam terecht bij de Koninklijke Nederlandse Textiel Unie (KNTU), een conglomeraat van in totaal veertien bedrijven. Arthur bleef nog enige jaren directeur van Menko, maar trok zich terug op 1 januari 1968. Het was Arthur niet gelukt om het bedrijf in de familie te houden.
Na de vuurwerkramp op 13 mei 2000 zijn van het fabriekscomplex van Menko en de spinnerij Roombeek, alleen de watertoren en het bijbehorende opslaggebouw behouden en hergebruikt. In de watertoren bevinden zich acht koopappartementen.
De geschiedenis van de Twentse textielfamilie begon in 1854 en eindigde in 1967. Ik heb slechts een beknopte samenvatting geschreven over de publicatie Menko, de geschiedenis van een Twentse textielfamilie. Je zou misschien een saai verhaal en opsomming van alle ondernemingen van de familie Menko verwachten, maar dat is het absoluut niet. Annelies van der Zouwen heeft een vlot, prettig leesbare familiegeschiedenis op papier gezet waarbij de aandacht naar de familieleden en hun activiteiten niet vergeten worden zodat de lezer geboeid blijft.
Menko, de geschiedenis van een Twentse textielfamilie, Annelies van der Zouwen, hardcover, 201 pagina’s, rijk geïllustreerd met veel familiefoto’s, uitgegeven door Walburg Pers, € 29,50. ISBN: 90-5730-706-5.
Avondjurken, ontworpen door Monique Schwartzenberg en vervaardigd door Marianne Müller, zomer 1960. Links avondjurk ‘Nuit de Versailles’, rechts ‘Arpège’. De jurken zijn in 1961 door Cecile Kanteman namens N.J. Menko geschonken aan het Nederlands Kostuummuseum in Den Haag. Tegenwoordig bevindt deze collectie zich in het Gemeentemuseum Den Haag.
Kijk en luister hier naar interviews die opgenomen zijn tijdens de familiereünie in augustus 2010.
Prachtig dat deze textielgeschiedenis zo bewaard zal blijven .
Het bloeiende textielleven in Twente was geweldig , velen waren er werkzaam .
Het is nagenoeg allemaal verdwenen . Ik herinner mij goed dat wij in Salland konden profiteren van de restantstoffen die er op de markt kwamen zo vlak na de oorlog .
Ik heb er nog menig stuk van liggen .
Ik zal het hopelijk allemaal weer tegen komen .
Nu ik vaker op TV Oost kan kijken zal ik meestal de tijd nemen als er weer eens verhalen langs komen over de textielmeesters .
Familie en bekenden werkten er en er werd gesproken over de weverij en blekerij , waar ik als kind niet zoveel van wist . Later mocht ik wel eens mee om in een fabriek rond te kijken .
Voor mijn uitzet ging er katoen uit Twente mee , die door familie voordelig gekocht kon worden .
In een jutte zak werd alles verpakt en zaten we samen bij m,n moeder in het halletje op de grond , terwijl ik de zak stevig dichtnaai .
Moeder had voor ons een kopje thee klaar gezet waar we amper tijd voor namen .
Er zijn nog een paar mooie foto,s van een mooi begin .
Nu ik lid ben geworden van de IJSSELACADEMIE en het nieuwe tijdschrift ontvang over de provincie , een uitgave van Waanders kan ik mij meer over dit alles bezighouden .
Let wel met de IJSSELACADEMIE maakte ik kennis via dit log bij Berthi !
Hier worden we vaak op de goede weg gebracht .
Wat fijn dat zo’n stukje Nederlandse geschiedenis niet verdwijnt uit het geheugen maar vast gelegd wordt in een boek.
Heel bezonder!
Gerrie, wat ook een mooie bijdrage van jou als reactie. Persoonlijke herinneringen die te maken hebben met de geschiedenis van Menco. Zo wordt het nog meer levendig en menselijk.
Bedankt Dames!!
Heel interessante geschiedenis. Dank je wel Berthi voor de samenvatting.
Dank je wel Berthi! Wat hadden de ondernemers vroeger hart voor de zaak en hun mensen. Tegenwoordig schijnen beursnoteringen en derde en vierde woningen vaak belangrijker te zijn!
fijnwe samenvatting en leuke herinneringen van Gerrie. Goed begin van de week, basje
Heerlijk om zo’n familiegeschiedenis te lezen al is het nu beknopt, het lokt aan om er meer van te willen lezen!
Je hebt er een mooi en uitgebreid bericht van gemaakt. Leuk en leerzaam verhaal over de familie Menko.
Wat een prachtig bewerkte verhaal van de geschiedenis van Fam Menko. Voor Gerry een mooi stukje herinnering aan haar jeugd. De jurken zijn schitterend. Zou ze graag willen lenen voor een feest maar dan eerst op dieet.
Mooi verhaal, Berthi!
Het deed me denken aan het verhaaltje: de lapjescultuur, van Ileen Montijn.
Daarin schrijft ze dat het bezig zijn met lappen stof en naaien ooit deel uit maakte van het dagelijks leven van iedereen omdat kleding niet zomaar te koop was.
Intussen is hier het vertrouwde omgaan met lapjes niet uitgestorven, maar een liefhebberij geworden van een beperkt aantal ingewijden. Aan deze kant van de wereld dan, want Afrikaanse landen bijv. kennen natuurlijk nog een uitbundige stoffencultuur!
En bij Gerrie thuis moet het ook nog lukken, als ze schrijft…”ik heb er nog menig stuk van liggen…..”:-)))
jammer toch dat die oude waarden allemaal teloor gaan …
Zou heel graag aan een expl. van het boek willen kopen/overnemen.
Bij uitg. niet meer te krijgen.
Mijn vader heeft het grootste gedeelte van zijn werkzame leven bij Menko gewerkt. Wij woonden tegenover de fabriek a/d Brinkstraat. Ben dus erg geinteresseerd in deze uitgave. Is er iemand die een expl. over heeft??
heb nog een boek over Menko liggen van mijn schoonvader,.
Mensen van Menko.Enscede
Hebben nog een boek liggen van Mensen van Menko Enscede
Hebben nog een boek liggen van Mensen van Menko dd 5 sept 1956 dit ter gelegenheid van eeuwfeest
heb een spaarbrief van Menko, Fl. 25,- mijn vader werkte daar, kan iemand mij vertellen of deze nog waarde heeft,Uitgegeven ter gelegenheid ven het 100 jarig bestaan
Waarschijnlijk wordt in het boek de familie Menko geprezen en gaat de schrijfster voorbij aan het feit dat de Twentse textielbaronnen, waaronder Menko, over de ruggen van slechtbetaalde textielarbeiders fortuinen vergaarden. Nog in de jaren zestig was het armoe troef bij de gezinnen die door Menko afgescheept werden met een appel en een ei. Schande!
Ik lees met verbazing dat Menko ‘hart voor zijn mensen’ had. Als je je arbeiders afscheept met een aalmoes dan heb je toch geen hart voor ze?
Iemand anders schrijft dat het jammer is dat die ‘oude waarden’ verloren zijn gegaan. Welke waarden? In ieder geval stond solidariteit niet hoog in het Menko vaandel. Winstbejag en uitbuiterij wél.
In 1956 kwam inderdaad een jubileum fotoboek uit ter ere van het 100 jarig bestaan van de firma MENKO van de arts/fotograaf Nico Jesse (1911-1976) met de titel : “Mensen van Menko”. De positie van de textiel arbeiders is uiteraard een tijdsbeeld. Menko stelde vlak na de Tweede Wereldoorlog een ondernemersraad in lang voordat dit wettelijk verplicht werd. Ook waren er twee maatschappelijk werksters, feestavonden voor het personeel, sportfaciliteiten, een fabriekscommissie met personeelsvertegenwoordiging en een studiefonds. In 1987 werd een reunie van Menko door ex werknemers door meer dan 100 personen bezocht. N.A. Jesse.
@Kees Zwaan, het bedrijf heeft zware tijden en bloeiperiodes gekend. Ik kan geen oordeel geven over de ‘slecht betaalde arbeiders’.
@Nicolette Jesse, mooie en goede activiteiten die de firma Menko ondernam.
Zijn er nog oude foto’s van de fabriek die eens stond waar de Klanderij nu is ? Het enigste wat is overgebleven van de fabriek is het trappenhuis. Ik heb in de zestiger jaren gewerkt in de smederij als leerling monteur en nog steeds de oude foto’s heb die gmaakt zijn in de smederij met mijn collega’s.
@Johan Liedelmeijer, ik heb geen idee en kan dus ook geen antwoord geven op je vraag.
Geachte familie Menko, terstond nadat de publicatie was aangekondigd in het NIW heb ik het boek besteld. Niet meer verkrijgbaar. Daarna heb ik steeds geprobeerd het boek tweedehands te verkrijgen. Het is me niet gelukt. Jammer. Nog een exemplaar over? Met vriendelijke groet, Hans Hamburger, Boteringesingel 9, 9712 XR Groningen.
Niet van toepassing
@Hans Hamburger, jammer dat je het boek niet hebt ontvangen en dat het ook niet tweedehands is te verkrijgen. Ik heb zelf een exemplaar, maar deze is helaas niet te koop. Misschien volgt er een reactie van een lezer(es)…
Heb nog een boek in de aanbieding van Menko
Titel: Mensen van Menko
Menko 100 jarig bestaan.
1956
Beste mensen,
Dit verzoek doe ik namens mijn vader:
Is er nog familie van personen die in 1948 bij Menko aan de Roomweg of de Brinkstraat hebben gewerkt?
Ik ben in het bezit van een DVD (kopie van een videoband) over Menko. Het betreft opnames van medewerkers van verschillende afdelingen tijdens hun werk, maar ook van diverse Menko medewerkers tijdens uitjes die gemaakt werden.
De oorspronkelijke video was gemaakt voor de directeuren van Menko, maar werd later ook aan de medewerkers getoond (wat al weer vele jaren geleden is). Mijn vader heeft daarna om een videoband van deze opnames gevraagd en die toen ook gekregen of gekocht.
Is er nog belangstelling voor deze DVD? Zo ja, dan kunnen er kopieen gemaakt worden.
Vriendelijke groeten,
Erwin van der Bij
Beste Erwin,
Ik zou graag deze DVD van u krijgen. Kunt u contact met mij opnemen via filip.accomplice@gmail.com? Dan leg ik daar nader uit met wat voor doel voor ogen ik dit vraag.
vriendelijke groeten,
Filip
Ik heb er gewerkt van 1953 tot 1960, een fijn bedrijf ik werkte aan de Brinkstraat , in de kalanderij, mijn baas was klaas ten hoeve, hij woonde volgens mijn in Dolfia
@W. Koster, mooi om te lezen. Het is zo belangrijk om met plezier te werken.
Beste Menko liefhebbers of oud-werknemers,
In samenwerking met de Museumfabriek Enschede ben ik samen met een projectpartner op zoek naar oud kledingstukken gemaakt van stoffen en dessins van Menko. De bedoeling is om de modecollectie van het museum te verrijken en ook om het compleet te maken met mooie verhalen zoals hier al gedeeld worden. Ik zou heel graag meer van jullie horen en @Erwin van der Bij of @Filip (als u een kopie heeft ontvangen) zou ik ook graag een kopie van de DVD willen bemachtigen.
Dus: heeft iemand een mooi persoonlijk verhaal over Menko en vooral: heeft er iemand nog oude kleding gemaakt van Menko textiel?? Stuur mij dan aub een mailtje naar billyvandeven2000@gmail.com.