Ignaz Matthey dook in de geschiedenis van het matrozenpakje en schreef hierover de interessante publicatie ‘Het stond je zo schattig’.
Voor de introductie van de matrozendracht als kinderkleding gaan we terug naar eind 18e eeuw. Enkele prenten uit de modeprent serie Gallerie des modes et costumes français (1778-1788) tonen jongetjes die een wijde lange broek aanhebben met tot op de enkels vallende pijpen en om hun middel een sjerp dragen. De bijschriften luiden ‘enfant en matelot’ (kind in matrozendracht) en ‘petit habit de matelot’ (matrozenpakje).
Een van de oudste afbeeldingen van een kind in matrozendracht zijn de portretten die Benjamin Salomon Bolomey omstreeks 1774 maakte in Den Haag van zijn toen vijf- of zesjarige zoontje Pierre-François-Louis.
In Engeland is de vormgeving en kleuren van matrozenkleding veel later op gang gekomen dan in Nederland, lees ik in de publicatie. In de zomer van 1846 kreeg de toen vijfjarige Engelse kroonprins Albert Edward (later koning Edward VII) een kostuum aan dat gezien wordt als het prototype van het klassieke matrozenpakje. Franz Xaver Winterhalter kreeg de opdracht om het prinsje te schilderen in zijn nieuwe outfit.
Het matrozenpakje van de kroonprins is bewaard gebleven en is nu te zien in het Maritiem Museum Rotterdam op de tentoonstelling Fashion, Ahoy!.
Het opvallendste onderdeel van het klassieke matrozenpakje is de grote losse schouderkraag (braniekraag) met V-hals en witte strepen. Deze kraag werd omstreeks 1828 ingevoerd bij de Franse marine en is later overgenomen in de matrozenuniformen van talloze andere naties. In de hoogtijdagen van de matrozendracht boden kledingwinkels en postorderbedrijven een ruime keuze. De ontwerpers leefden zich vooral uit op de kraag, die bij veel matrozenpakjes afneembaar was en daardoor gemakkelijk te wassen.
In de loop van de 20e eeuw kregen matrozenpakjes met korte broek meer de overhand en zien we de Nederlandse kinderen steeds meer de matrozenmuts dragen die gangbaar was bij de marine. Een fluitje aan een wit koord maakte het matrozenpakje compleet.
De matrozenkleding werd niet alleen door jongens gedragen. De Nederlands-Hongaarse fotografe Eva Besnyö (1910-2003) vertelt in een tv-documentaire uit 2003 dat zij en haar zusjes in hun jeugd te Boedapest elke dag matrozenkleding droegen: door de week een blauwe matrozenjurk met witte kraag en ’s zondags een witte matrozenjurk met blauwe kraag.
Aan het einde van de 19e eeuw kwam de matrozendracht in zwang als strand- en sportkleding. Omstreeks 1900 zien we de blouse of jurk met matrozenkraag voor vrouwen als onderdeel van tenniskleding. De gemengde turnvereniging Keizer Otto uit Naarden stelde omstreeks 1906 de matrozendracht verplicht als kleding voor meisjes. De Eerste Heilige Communie werd aangegrepen om kinderen een matrozenpakje aan te kleden en op de foto vast te leggen. De Nederlandse jongenskoren zien we vandaag de dag nog steeds optreden in een matrozenpakje. Als schooluniform is het matrozenpakje niet gedragen in Nederland, wat in veel andere landen wel het geval was.
Vanaf de jaren 1920 hebben allerlei couturiers, onder wie Coco Chanel, Elsa Schiaparelli en Yves Saint Laurent, zich laten inspireren door matrozenuniformen. Filmsterren als Marlene Dietrich en Greta Garbo maakten de sailor look populair als sportieve kleding voor de jonge, modebewuste vrouwen. Ook hedendaagse ontwerpers van haute couture verwerken nog regelmatig marine-elementen.
Dankzij de kinderbijslagwetten van 1939 (mensen in loondienst) en 1951 (kleine zelfstandigen) ging de koopkracht voor gezinnen met kinderen er flink op vooruit. Historicus prof. dr. Wim Willems (1951) herinnert zich de aankoop van een matrozenpakje door zijn moeder: ‘Bij de Kindervriend op de Beeklaan kocht ze al in mijn vroegste jeugd een matrozenpakje. Ze vindt het nu nog jammer dat daar geen foto van is gemaakt, want het stond je zo schattig”. Nog gaan haar ogen glinsteren als ze eraan terugdenkt.’
Volwassenen vonden kinderen in matrozenpakjes bijna altijd schattig, maar veel jongens en meisjes hadden er een gloeiende hekel aan.
Striptekenaar Jan Kruis (1933): ‘Kleding, dat is echt een jeugdverdriet geweest. Ik had kleren die ik haatte. Een matrozenpakje met zo’n lullig broekje tot even boven de knie en daarbij geen kniekousen, maar van die lange gebreide kousen tot bovenaan, die werden vastgehouden door een jarretelletje.’
In het boekje ‘Wat ik nog weet’ schrijft Annie M.G. Schmidt (1911-1995): ‘Uitgelachen worden was overigens mijn lot op school. Mijn matrozenkraagje, mijn leren laarsjes, mijn verkeerde uitspraak van het Zeeuws met een brouwende rrr, dat alles was anders en dus gek en dus lachwekkend.’
De matrozenpakjes behielden hun statuswaarde zolang ze in hogere kringen gangbaar bleven. In het Nederland van omstreeks 1960 verloor het matrozenpakje zijn betekenis als statussymbool. Misschien kunnen de bruidsjonkertjes van het huwelijk van Prinses Victoria en Prins Daniel voor een nieuwe opleving van het matrozenpakje zorgen.
Ignaz Matthey deed grondig onderzoek naar de geschiedenis van het matrozenpakje, niet zoals het alleen in Nederland was, maar tot ver buiten onze landsgrenzen. De gevonden informatie, die niet mis is, heeft Matthey in een vlot lezend, rijk geïllustreerd naslagwerk vastgelegd. Absoluut een aanrader!
‘Het stond je zo schattig’, cultuurgeschiedenis van het matrozenpakje, Ignaz Matthey, hardcover, 128 pagina’s, rijk geïllustreerd in kleur, uitgegeven door Walburg Pers, € 29,50. ISBN: 90-5730-682-4.
Maritiem Museum Rotterdam: Fashion, Ahoy!. De expositie is te zien tot en met 13 maart 2011.
De najaarsdag van de NVKKMS wordt zaterdag 9 oktober 2010 in Rotterdam gehouden. Ignaz Matthey zal een lezing geven over Het matrozenpakje, opkomst, ondergang en comeback van een kindermode.
Leuk deze informatie.
Zelf heb ik niets matroze-achtigs aangehad. Voor zover ik me herinner, en ook de rest niet. maar ik ga tóch eens in m’n albums kijken.
Want het staat zo schattig!
😉
In de museumwinkel in Tilburg lag dit boek ook. De tweede foto aan de bovenkant is een nogal ondeugende prent! Samen met de verkoopster nog even gegniffeld daarover.
Bij mijn weten heb ik nooit een matrozenpakje gedragen. Maar wel ooit iets dergelijks voor mijn petekind gemaakt:
http://www.gijselhart.nl/saskia/kleding/plaatjes/matroos1.jpg
Wat is dit weer een leuke log!
Ik heb na lang zeuren een matrozenpakje gehad. Mijn moeder naaide het zelf: rood met witte biezen. Ik was er apetrots op maar kan me herinneren dat ik er niet lekker in kon spelen want die kraag waaide steeds omhoog!
Wat leuk ik heb een matrozen pakje gehad een ook een fluitje dat er bij hoorde
Wat een gezellige logjes maak je altijd weer bedankt Henny
Leuke blog! Misschien leuk om te weten dat de eindexamenleerlingen in Hongarije(de meisjes!) op hun afscheid van school een matrozenoutfit dragen….nog steeds (en ook in de communistische tijd!)terwijl Hongarije al sinds 1919 op geen enkele manier aan zee grenst en heel, heel veel hongaren nog nooit de zee gezien hebben….Het is een ingewikkeld historisch verhaal, maar ooit was Hongarije 3x zo groot als nu, en was er een haven en een admiraliteit. Sommige dingen blijven langer bestaan dan hun oorzaken…..En denk niet dat die jeugd van nu ouderwets is of zo…moet je ze de dag ervoor en erna zien! Maar dat matrozenpak blijft….
Wat een leuk onderwerp .
Ik kan mij niet herinneren dat ik een matrozenjurkje heb gehad .
Ik ken wel het verhaal over mijn schoonvader die uit Indie wel eens met verlof naar Nederland ging , dan was hij natuurlijk geruime tijd van huis . Moeder bleef liever bij de kinderen . Er is nog een foto met de kinderen in matrozenpakje of jurkje aan . Dat was natuurlijk weer een groot welkom .Ik heb nog ergens iets in Marinelook en broche met anker . Kennen jullie de marine jekkertjes met koperen knopen voor kinderen . Die heb ik eens moeten maken op het atelier waar ik gewerkt heb , samen met de andere naaisters .Van een groot gezin , jongens en meisjes had de moeder een enorme rol stof gekocht en zo werden er jekkertjes gemaakt met de mogelijkheid om tekens de kinderen te laten opschuiven , die de volgende weer kon passen en dus als het van een jongen naar meisje ging of omgekeerd werd de sluiting aangepast .
Morgen ga ik het verhaal hierbij uitgebreid lezen , ik hoop er tijd voor te vinden .
Dit meisje heeft het maar druk , er is nog zoveel te regelen .
Wat ontzettend leuk om te lezen, voor mij een relatief onbekend iets, toen ik klein was kan ik me niet herinneren ooit iemand in een matrozenpakje gezien te hebben. Dat was denk ik toch van een generatie of wat eerder. Ik ga de oude foto’s nog eens doorkijken, misschien dat een van mijn voorvaderen het ooit gedragen heeft…
Dat een artikel geheugendoosjes opent! Ik was het glad vergeten, maar nu staat het me helder voor de geest: In 1956 was ik 10 jaar. Mijn broer ging voor zijn nummer naar de Koninklijke Marine. Mijn belangstelling ging uit naar die grote kraag, die bij zijn uitrusting hoorde.
Mijn moeder heeft voor mij een jurk gemaakt met een matrozenkraag. Zij wilde,dat de jurk een meisjesachtige uitstraling kreeg. De stof was fijn gestreept groen-wit ( en niet helemaal glad? Keper?). De kraag was van dezelfde stof als de jurk. De onderkant van de kraag ( de voering) was wit katoen. Mijn moeder borduurde langs de kraag een rand. Zij gebruikte daarvoor zigzagband en DMC zijde. Langs de zoom en de korte mouwen werd die rand ook gemaakt. Het patroon had zij waarschijnlijk uit het modeblad ‘Bella’.
In eerste instantie was ik niet blij met deze fantasiematrozenjurk. Maar de vele complimenten uit de omgeving maakten, dat ik er trots op de jurk en trots op het werk van mijn moeder werd!
Ooooh,ja, Toen ik twaalf was heeft een tante voor mij een matrozenpakje met donkerblauw rokje gemaakt. En blij dat ik ermee was!!!Wat leuk dat je er een blogje aan besteed!
groetjes Antje
Matrozenpakjes : doet mij meteen denken aan de Wiener Sangerknaben.
Daar komen de Jantjes, daar komen ze aan.
Wat een leuk idee om alles van de matrozenkraag uit te zoeken en daar een boek van te maken.
Berthi heeft weer een schitterende serie foto’s uitgezocht.
Een boek om zeker in de collectie te hebben.
Enig om jullie vehalen over matrozenpakjes te lezen. Zelf heb ik nooit een matrozenjurkje gehad. Misschien begon het net uit de mode te raken.
@Gerrie, nooit van jekkertjes gehoord!
@Henny, leuk dat jij een matrozen outfit mét fluitje had!
@Frouke, zeker leuk om te weten. Je had dit verhaal aan Ignaz Matthey moeten vertellen zodat hij het in zijn boek kon opnemen.
@Lupineke, misschien word je wel verrast!
@Lia, erg leuk dat zo’n mooie herinnering via dit verhaal naar boven komt.
@Antje, jij was dus een heel blij meisje!
@Mien B., de Wiener Sangerknaben ontbreken uiteraard niet in het boek.
@Elma, Ignaz Matthey heeft zijn best gedaan en heel veel informatie over het matrozenpakje bij elkaar verzameld. Heel boeiend om te lezen.
@Saskia, goed dat het boek ook in Tilburg te koop ligt.
@Mieke S, tja, soms is het lastig om in een zo’n winderig landje te wonen.
En het Haags matrozenkoor !!!!
Bestaan ze nog ?
Leuke plaatjes !! IK heb er nog een gehad met Carnaval hihi.
Van zowel mijn vader als moeder zijn er heel wat foto’s met een matrozenpakje/jurkje. Zo uit de twintiger jaren van de vorige eeuw. Een heel bijzondere foto vind ik altijd die van mijn vader in uniform tijdens WO II. Hij was in de Irene Brigade in Engeland en staat op de foto met een nichtje en 2 neefjes in matrozenkleding. Zij zeiden altijd dat het de kleren waren van de Nederlandse koninging die nu ook in Engeland woonde net als zij!Anny
wat een leuk onderwerp! de benaming jekkertje ken ik ook, misschien werd het alleen hier in de buurt gebruikt? Het zal wel afkomstig zijn van ‘jack’
Ik ga eens op zoek naar ’t boek, lijkt me erg leuk