Het aantal vrouwen dat nog elke dag de dracht draagt wordt aanzienlijk minder. Hun voorraad aan kleding en accessoires die bij de dracht hoort is meestal groot genoeg. In Staphorst heeft dit gevolgen voor de edelsmid. Hij krijgt steeds minder opdrachten voor het vervaardigen van gebruikszilver zoals het zilveren oorijzer met de gouden krullen, tasbeugels, schoengespen en zilverwerk voor de bijbel. Drie generaties van de familie Drost beheersten de fijne kneepjes van het vak edelsmeden. De 81-jarige Freddy Drost, laatste telg van de familie, legt na 55 jaar zijn werkzaamheden neer. Het zou erg jammer zijn als Freddy Drost, net als zijn voorgangers, zijn kennis mee het graf in zou nemen. Wielent Harms heeft al jaren contact met Freddy Drost en het lukte hem om het geheim van de smid te ontrafelen.
Voor het vervaardigen van vele soorten zilverwerk door zilversmeden zijn diverse technieken toegepast. Helaas is er veel verloren gegaan van deze technieken. Door de Staphorster zilversmeden Drost zijn technieken gebruikt als het drijven van zilver, de zandgietmethode (zandgieten) en het persen van zilver. Zonder gereedschap en apparaten kan een zilversmid niet werken. Gelukkig is er veel aan gereedschappen bewaard gebleven die door de drie generaties Drost gebruikt zijn in de goud- en zilversmederij in Staphorst. Zowel de technieken als de gereedschappen worden duidelijk beschreven en in beeld gebracht door Wielent Harms.
Een belangrijk gebruiksvoorwerp waar Wielent Harms in zijn publicatie veel aandacht aan besteedt is het oorijzer. Wielent Harms gaat ver terug in de tijd en laat een oorijzer zien van omstreeks 1580. Het oorspronkelijke oorijzer was niet meer dan een verend gebogen draad die het doel had om de hoofdbedekking van de vrouw in de goede positie te houden. De vroegste oorijzers waren van ijzer gemaakt zoals het woord al aangeeft. Nadeel: bij vochtig weer trad roestvorming op. Aan het einde van de 16e eeuw werd de ijzeren draad vervangen door een spangetje (een sierlijke ring of haak) dat gemaakt was van een niet roestende legering en het oorijzer kreeg naast een functionele, ook een sierende functie.
Uit de kleine oorijzers zijn veel verschillende soorten ontstaan. De invloed van de plaatselijke zilversmeden was groot, en steeds vaker werden edele metalen gebruikt voor het vervaardigen van oorijzers. In Staphorst heeft het oorijzer (dat ooider wordt genoemd in Staphorst) diverse aanpassingen en verfraaiingen ondergaan. Het standsverschil kwam steeds duidelijker tot uiting door het oorijzer. Een arbeidersvrouw was tevreden met dunne krullen van zes windingen, boerenvrouwen hadden er zeven en de vrouwen van boeren met veel grond kozen voor acht veel dikkere windingen. Deze verschillen gelden vandaag de dag nog steeds.
Oorijzer met zevenslagenkrullen gemaakt door Evert Drost in 1920.
Het aantal slagen wordt geteld vanaf de plek waar de eerste krul aan het oorijzer is bevestigd. Door alle slagen te tellen kom je op het juiste aantal uit.
Freddy Drost zag in de loop der jaren de opdrachten voor het vervaardigen van een oorijzer drastisch teruglopen. Was 1977 nog goed voor 65 bestellingen, in 1993 maakte hij slechts één oorijzer en in 1994 was er geen enkele opdracht meer. De belangstelling voor de dracht nam af, de zilverprijzen schoten vanaf 1983 omhoog, negatieve berichtgeving van de pers, en de ouders wisten dat hun dochters als ze meerderjarig werden de dracht vaarwel zouden zeggen. Dat leidde er toe dat de ouders zich wel twee keer bedachten alvorens een investering in een oorijzer te doen. In 1992 moest je voor een nieuw oorijzer een bedrag van om en nabij 1500 gulden neertellen, exclusief een gouden krullenset van omstreeks 2000 gulden. De laatste jaren heeft Freddy Drost zich uitsluitend nog beziggehouden met reparaties.
Aan de hand van afbeeldingen vertelt Freddy Drost stapsgewijs de werkwijze voor het vervaardigen van een oorijzer. Na het lezen kun je de toegevoegde dvd pakken waarop te zien is hoe Freddy Drost zijn laatste oorijzer maakt.
Nu dacht ik altijd dat de vrouwen graag pronkten met hun accessoires die bij de dracht hoorden. Niets is minder waar, lees ik in de publicatie van Wielent Harms. Mannen in Staphorst droegen zelfs meer sieraden dan vrouwen. De sociale status kon men aflezen door het soort zilverwerk en de grootte daarvan. De hoeveelheid zilveren voorwerpen was niet mis. We beginnen met de gouden keelknopen waar de hemdsboord mee gesloten werd. Aan de zwarte wollen vijfschatten hemdrokken zaten twee rijen van negen zilveren knopen en met zilveren ducatons, zilveren munten of houten knopen werd de klep van de broek gesloten. Een in het oog springend statussymbool was de horlogeketting. Aan het einde van de 19e eeuw werd de klassieke bruidspijp vervangen door een zilveren. Alle mannen, of het nu rokers of niet rokers zijn, staan met een pijp in de hand afgebeeld op de foto die genomen werd op de dag van ondertrouw. Dan hebben we de zilveren gespen voor de schoenen en kuitbroek nog, het zilverwerk voor de herenportemonnees, en het kerkboek met zilverbeslag.
Een mooie aanvulling aan de fraai vormgegeven uitgave Het geheim van de smid is de fotobijlage. Op de afbeeldingen staan Staphorsters die gebruikszilver dragen als onderdeel van hun dracht.
Na het verlaten van de lagere school kreeg Hendrikje Mulder (1947) haar eerste gouden krullen aan het oorijzer. Naast huishoudelijke vakken kreeg zij op het VGLO les in het leren lezen van het steeds verder in onbruik rakende gotische schrift.
De uitgave Het geheim van de smid is een goed en mooi verzorgd standaardwerk met vele illustraties geworden. Wielent Harms heeft het geheim van de smid weten te ontrafelen en daar zal menigeen hem zeer dankbaar voor zijn.
Het geheim van de smid. De vervaardiging en bewerking van Staphorster gebruikszilver, Wielent Harms. Uitgegeven door de IJsselacademie, gebonden uitgave, 226 pagina’s, ISBN 978-90-6697-206-3. Prijs: € 29,25. Donateurs krijgen 20% korting.
In het gemeentehuis van Staphorst worden in tien vitrines zilveren gebruiksvoorwerpen getoond. Dit varieert van oorijzers, knopen en halssieraden tot versierselen voor de mannenkleding. De expositie loopt tot en met woensdag 30 juni en is te bezoeken tijdens de openingstijden van het gemeentehuis.
Wielent Harms schreef eerder de publicatie Overijsselse streekdrachten. Weerspiegeling van voorbije mode. Tot 31 oktober 2010 is in De Valkhof en Erve Hofman te Hellendoorn de expositie Kleding van rijke lui en van gewoon volk te zien. Openingstijden: dinsdag tot en met vrijdag van 14.00-17.00 uur. De tentoonstelling is samengesteld door Wielent Harms. Uit zijn collectie zijn 51 kostuums te zien.
In deze log zie je een foto van Klaasje waar zij een oorijzer met krullen draagt.
Lang leve Wielent Harms want wat zou het eeuwig zonde zijn als al deze kennis van technieken en de bijbehorende geschiedenis verloren zou gaan. En lang leve Berthi natuurlijk voor de publicatie!
Zeer interessant om dit bij je te lezen Berthi.
Mooi dat er iemand is als Wielent Harms, die dit voor het nageslacht heeft gedocumenteerd.
Jammer, weer een ambacht wat verdwijnt.
Gelukkig is er veel van vastgelegd.
Het meisje achter haar Singer naaimachine is een prachtig plaatje.
Wij genieten er altijd van als de familie Vloedgraver uit Staphorst op de textieldagen in Leens is.
Wat is de dracht toch mooi om naar te kijken en dan zijn ze niet eens op hun zondags.
Daar sta je eigenlijk niet zo bij stil, dat dit soort beroepen gewoon verdwijnen, met het verdwijnen van de drachten. Mooi verhaal Berthi. Interessant boek zal het zijn. Wat grappig, dat meisje op de foto is van hetzelfde bouwjaar als ik. Alleen droeg ik geen dracht. Ben ook een echte stadse hoor!
wat leuk !1 en voor de liefhebbers ,die er geen genoeg van krijgen …er is ook een boek “van de goudsmid”- van Minderhoud over zeeuwse en flakkeese sieraden:
http://www.deweekkrant.nl/artikel/2009/december/08/boek_streeksieraden_goudsmid_publiceert_boek_over
hier zie je verkoopadressen:
http://www.zeelandboeken.nl/index.php/component/content/article/165-frontpage/78-van-de-goudsmid
goed dat het boek en de fotos er zijn, Het is zo jammer dat alles weg, gaat. Als meisje van 8 9 jaar was ik elk jaar weje°ken in Krabbendijke en s zondag is de ker vodn ik het schitterend al die mooi mutsen en kralen bij de vrouwen en de mannen met hun gestpen en knopen, maar ja je houdt het niet tegen
dit is zijn site ,hier zie je de voorkant van het boek ook…
http://www.juwelierminderhoud.nl/
bij het fotoboek van de juwelier is het smullen van de oude sieraden, mijn tantes droegen dat vroeger in zeeland ,op zondag natuurlijk en granaten hangers en bellen volgens mij ook doordeweeks…
wij kregen (de meiden) allemaal een gouden rigentje met een bloedkoraal en/of oorbellen met een zeeuws knopje , die ik beiden nog steeds heb gelukkig…
http://www.victoria-ans.nl/c-409615/antieke-zeeuwse-juwelen/
niet te verwarren met zeeuws knoopje ,die ook weer erg mooi is….
zo’n log maakt veel los berthi >>>>>>>>>>>>>>ik ga werken >>>>> zal wel niet druk worden ivm voetballen vanmiddag
Verdwijnt dat nu echt allemaal…die ambachten? Er zijn toch nog edelsmeed-opleidingen? Daar zal toch nog wel techniek gegeven worden?
@Hilly, het is goed dat er zoveel gedreven mensen zijn die de geschiedenis van een onderwerp (dat op het punt staat te verdwijnen of al verdwenen is) proberen te achterhalen en er vervolgens een publicatie van maken.
@mieke s, het maken van oorijzers is een ambacht op zichzelf. De vroegere edelsmeden hielden hun mond over het vervaardigen van oorijzers. Gelukkig gaf Freddy Drost zijn geheim prijs.
Het verdwijnen van de eeuwenoude technieken is helaas wereldwijd. Als ik ergens ter wereld op vakantie ben, neem ik graag stoffen (natuurlijk) en sieraden mee. Zo heb ik oude Berber sieraden uit Marokko en antieke geborduurde kleding en sieraden uit Jemen meegebracht. Als ik die aan de, in onze ogen, traditioneel geklede moeder van mijn Marokkaanse buurvrouwtje laat zien zegt ze dat ze die als klein meisje droeg. Maar vervolgens voegt ze eraan toe dat die wel heel ouderwets zijn.
Gelukkig dat veel gedocumenteerd wordt. Anders zou het binnenkort allemaal vergeten zijn.
Anneke SK
@Anneke SK, juist als een traditie op het punt staat te verdwijnen, komt vaak de belangstelling. Kijk naar de lotusschoentjes. Eerst mocht men er niet over praten in China, laat staan schrijven. Nu beseffen de Chinezen dat ze deze erfenis vast moeten leggen.
Nog een prachtig boek over dit onderwerp.
Wie ’t breed heeft, laat’t breed hangen.
van D.G. Bakker-Stijkel uitgegeven door het Nederlands Openluchtmuseum in 1983.
Voor ver ik weet bestaat deze serie uit 4 delen.
Prachtig, die oorijzers met krullen. Misschien worden moderne sieraden-ontwerpers hier wel door geinspireerd. Ik hoop dat het herstel voorspoedig gaat, Berthi!
Helaas verdwijnen er veel oude ambachten. Niet de schuld van de zilversmeden maar het zilver is toch best prijzig geworden. Voor heel wat familie’s niet meer te betalen.
@ Berthi weet jij dat je niet meer de enige bent met een voet in het gips. Joke uit Zweden heeft in Amsterdam een ongelukje gehad.
@Hilda, o jee, zij ook al in het gips! Het lijkt wel of het in de lucht zweeft!
Ik heb vandaag goed nieuws gekregen. Ik ben uit het gips en mag zelfs het loopgips overslaan. Woensdag begin ik aan de fysiotherapie.
Hoi Berthi,
Ik heb het boek gezien bij mijn schoonvader.
Het is een Prachtig boek. De vorm van het staphorster ijzer is bijna hetzelfde als het urker oorijzer, alleen in staphorst word het op een andere manier op het hoofd geplaatst. En dat dunne ijzer daar zijn veel drachten ooit mee begonnen,Ook urk.
Fijn dat het zo goed gaat met je voet, succes met de therapie toegewenst.
Groetjes Antje
@Antje, goed om te horen dat het Urker oorijzer bijna identiek is aan het Staphorster. Geografisch gezien liggen de plaatsen ook niet zo ver van elkaar vandaan, begrijpelijk dat er invloeden zijn.
Ik sluit me bij alle vorige “sprekers” aan: ja belangrijk dat verdwijnende informatie op deze manier behouden blijft.
Mbt sommige oorijzers (van die dichte), vraag ik me af : wat betekent dit voor het gehoor? Ik moet denken aan het effekt van een schelp tegen je oor wat ik als kind deed; dan hoorde je de zee! Maar om de hele dag “schelpen”te hebben??? Wie weet het antwoord?
@Liesbeth J, goeie vraag. Ik heb geen idee.
Is het niet zo dat je automatisch minder hoort door het oorijzer? Je oor wordt afgeschermd door het oorijzer.
Het oorijzer wordt eigenlijk alleen gedragen bij bijzondere gelegenheden: kerkgang, bruiloften, begrafenis enz…
Normaal wordt een eenvoudig mutje gedragen met “stipwerk” Het oorijzer sluit het oor ook niet helemaal af, het gehoor lijdt er niet onder.
@Bertien, dank voor je antwoord. Het stippenmutsje zie ik de vrouwen van Staphorst vaak dragen en goed om te weten dat het oorijzer het oor niet helemaal afsluit.
Mijn kleinzoon heeft ook een oma die in Staphorster klederdracht loopt. Hij is dus volledig op de hoogte zullen we maar zeggen. Achter in de auto bij zijn moeder ziet hij een andere dame in klederdracht waarop bij door de auto roept:”Hè mam zie je wel, die oma heeft ook een valhelm met springveren op!”!!
@Bertien, kinderen komen met de mooiste uitspraken!
Wie heeft het boek nog te koop wij vinden het mooi.
Jantje 26 october