In de vorige eeuw was in menig huishouden een worteldoek ofwel kapstokkleed te vinden. Zo ook in mijn ouderlijk huis. De worteldoek had twee functies: Het allerbelangrijkste was om ervoor te zorgen dat de witte kalk van de muren niet op de jassen terecht kwam, maar daarnaast was deze doek ook nog eens decoratief. De worteldoek heeft een los geweven structuur met decoratieve motieven. In de meeste gevallen is er gekozen voor de kleur rood/bruin. Ik heb twee exemplaren, eentje van mijn oma en eentje van mijn ouders. De kleinste worteldoek heeft een afmeting van 79 x 81 cm, en was van mijn oma. De bruine worteldoek van mijn ouders is 107 x 105 cm.
Marcella vond de geschiedenis van de worteldoek in Wikipedia:
‘De worteldoek is een geweven wollen doek, waarvan het gebruik terug te voeren is op de Duitse seizoenarbeiders uit Westfalen, die in de 2e helft van de 19e eeuw en de eerste helft van de 20e eeuw in grote getale naar Nederland kwamen om de boeren bij te staan in het arbeidsintensieve zomerseizoen. Deze ‘hannekemaaiers’ kwamen als regel te voet naar (Oost) Nederland en voerden hun karige bezittingen mee in de ‘Würzeltuch’. Die bezittingen bestonden vooral uit gereedschap en mondvoorraad. De naam Würzeltuch valt te verklaren uit het feit dat het gereedschap om wortelen en beetwortelen te oogsten, hierin over de schouder meegedragen werd.
In de 40- en 50-er jaren van de 20e eeuw was de worteldoek een bijna ‘verplichte’ versiering boven de huiskamerschoorsteenmantel van de gemiddelde Nederlander. De doek werd aan één punt opgehangen en daarna meer of minder kunstig langs de wand gedrapeerd en voorzien van massief messing voorwerpen in de vorm van bijv. een salamander of een spin. De doek en deze voorwerpen hadden geen ander doel dan de schoorsteen decoratief op te sieren. Deze worteldoek was als regel een wollen weefsel, bedrukt met motieven die georiënteerd waren op Indiase figuren, in warme aardekleuren als donkerkarmijn, donkergroen, zwart en talloze tinten bruin. Waarschijnlijk heeft de overeenkomst met de oorspronkelijke smoezelige worteldoek, waar het kleuren en vlekken betreft, ertoe geleid dat de naam daarvan werd overgenomen.’
Bertien: ‘Hierbij een foto van de worteldoek die ik heb. Toen ik de naam las wist ik in een keer weer hoe die genoemd werd. Deze is van rond 1875. Ik heb begrepen dat mijn bet-overgrootmoeder hem gedragen heeft als omslagdoek. Mijn ouders hadden hem ook tegen de muur met een lichtkolom erboven. Hij is erg kwetsbaar, ik ben er dan ook erg voorzichtig mee.’
Het Limburgs Museum geeft de volgende omschrijving bij de worteldoek:
‘Deze mooie, dubbel geweven doeken met gevarieerde bloemen- en plantenmotieven in typisch kasjmierpatroon, werden door veel vrouwen gedragen als omslagdoek. Oorspronkelijk afkomstig uit Kasjmir en door reizigers in de 17de eeuw meegebracht naar Europa, werden ze mode onder de rijken. Ze droegen deze grote sjaals van fijne wol over hun wijdvallende jurken. Om aan de grote vraag te voldoen, werden ze in Frankrijk en Engeland in productie genomen. Daardoor werden ze voor iedereen betaalbaar. De Europese doeken zijn kleiner en van dikker materiaal. Dat was praktischer in het dragen. Het woord worteldoek komt van een bepaald geweven patroontje, namelijk het Boteh-Mirmotief (dennenappel- of amandelmotief) dat in Nederland als wortel werd gezien. Uit mijn jeugd herinner ik mij nog dat deze doeken gedrapeerd werden als wandversiering. Zelf bezit ik diverse exemplaren die als decoratie in huis dienst doen. Voor mij hangt hier nog het gezellige sfeertje van vroeger omheen.’
Waar komt de naam ‘worteldoek’ vandaan? Zelf heb ik er ook een paar, vind ze heel mooi maar heb geen enkel idee over de achtergrond. Waar werden die geweven? Nederlandsch-Indië? Of is dat een domme opmerking. Ik hoop dat iemand er iets meer over weet.
Ik heb er ook eentje. Ooit gekocht omdat ik de kleur zo mooi vond en nog! Maar wist niet dat dit worteldoek wordt genoemd. En ook niet dat het was om over de kapstok te hangen.
Ik gebruik ‘m als tafelkleedje.
Kleuren zijn meer oranje/rood/zwart. En ja kan best ruim een meter in ’t vierkant zijn.
Dus Berthi, weer wat geleerd bij jou :-))
Zoals ik mij nog kan herinneren was ons kapstokkleed meer steviger dan een z.g worteldoek .
Alleen aan de onderkant meen ik franje .
De worteldoeken werden ook veel gedrapeerd boven de schoorsteenmantel en dan hing er soms een spiegel boven . Bij m,n oom en tante was zo,n echte worteldoek en onze spiegel hing zonder kleed eronder .
Als ik er nog aan denk dat bijna iedereen een spiegel boven de schoorsteenmantel had hangen .
Ik dacht dat het een tijd plotseling in was om een worteldoek op te hangen in de kamer .
ER waren ook omslagdoeken net als worteldoeken dacht ik ,of heb ik dat mis ?
Is de bovenste doek , die je laat zien ook niet wat steviger geweven ?
Gedrapeerd op de schoorsteenmantel met een koperen tokeh als versiering. Voor mij het ultieme vijftiger jaren beeld.
Bij mijn grootouders ging er één achter de kapstok. Hij was wat steviger van structuur dan gewone stof. Ik denk dt hij is weggegooid.
Boven de kapstok hing de kop van een door opa geschoten hert met groot gewei en in dat gewei hingen zijn geweren.
Dat beeld vergeet ik nooit.
Ja hoor, bij mij oma ook.
En dan van die koperen beestjes er op.
En een vaas met pauwenveren er voor !!;-)
Ik zie het zo voor me!
Speciaal dat je die doeken nog hebt, Berthi!
ik heb zo’n bruine,helaas ooit te heet gewassen, dus geel losgeweven structuur meer…;))
ik miste ook de uitleg een beetje, even googelen leverde dit op:
http://nl.wikipedia.org/wiki/Gebruiker:Nuchter
@ine, deze worteldoek werd bij mijn ouders achter de kapstok gehangen zodat de witte kalk niet op de jassen kwam. Tevens zag het er decoratief uit.
@Gerrie, de bovenste doek is inderdaad iets steviger geweven.
Misschien waren er omslagdoeken die veel op de worteldoeken leken.
Ik heb net mijn moeder gesproken, en zij weet niet meer waar ze deze doek heeft gekocht. Zij kocht de worteldoek begin jaren vijftig en heeft 15 jaar achter de kapstok gehangen.
Zoals jij vertelt werden deze doeken ook als decoratie boven de schoorsteen gehangen of boven een dressoir of op een dressoir gelegd.
De worteldoek was trendy, als ik de reacties lees!
@Hilly, jammer! Bij jou is het nu een vilten doek geworden!?:-)
@marcella, dank je voor deze link! Nu weten we veel meer. Ik zal de informatie toevoegen aan de log.
Gisteravond had ik via google gezocht. Blijkbaar niet lang genoeg, en niet goed genoeg!
Heel interessant om de achtergrond te weten.
Wel bedankt voor de uitleg. Als ik op Wikipedia zoek krijg ik helemaal niets en op Google ook niet. Oude versie? Geen idee.
Het was niet zo erg dat mijn moeder met de mode meedeed, een worteldoek boven onze schoorsteen hing en kopertjes ging sparen voor er op (ik herken de salemander en spin), maar ik moest koperpoetsen iedere week en dat vond ik minder! Ik heb de doek nog, terra met franje!
@eva.b, ik had gisteren alleen het woord worteldoek ingetikt bij google. Ik kwam terecht bij de tuindoeken. Maar als je bij google het woord worteldoek en wikipedia intikt, krijg je de beschrijving naar boven. Het is even zoeken.
@Anje, een mooie herinnering uit je jeugd.
Koper poetsen is minder leuk!:-)
Alsof ik weer bij mijn oma ben.Zij had twee worteldoeken.Net zoals bij jou thuis Berthi,eentje achter de kapstok en inderdaad ook eentje boven de schoorsteen.Ben meteen in de kelder gaan zoeken,want daar ergens lag nog de koperen spin die daar bijhoorde.Deze is nu verhuist naar mijn fruitschaal,tussen de appeltjes ligt hij nu te glimmen……Eerherstel na al die jaren,door jouw artikel!
En waarom een kopenen spin??? Weet iemand dat?
Ook weer zo’n leuk onderwerp met veel uitleg en herkenning voor de lezers en ook voor mij.
Bij mijn oma hing ook een worteldoek aan de wand, maar zij had daarop een prachtig tinnen Jugenstilschaal met een voorstelling van de godin Diana. Alles is na haar overlijden helaas verdwenen, maar toen ik enkele jaren geleden een worteldoek zag op een rommelmarkt heb ik die toch gekocht als aandenken en die ligt nu in onze linnenkast te liggen, jammer eigenlijk, maar ik zie hem echt niet aan de muur hangen. Misschien moet ik eens gaan broeden op een totaal andere manier van gebruik van deze toch zo mooi geweven doek.
aansluitend bij gisteren ,niet bij de rouw, maar bij de stad Dordrecht:
http://www.kerstmarktdordrecht.nl/
@Thera Tegel, enig om te lezen wat een log al niet teweeg kan brengen.
De koperen spin hoeft toch niet meer terug naar de kelder?
@eva.b, zou het niet zo kunnen zijn dat iemand begint met een koperen spin, het aanslaat en vervolgens het een ‘rage’ wordt?
@Corrie, ik heb mijn worteldoeken ook netjes opgeborgen in de kast. Af en toe mogen de doeken eruit om een frisse neus te halen!:-)
@Hilly, weer een reden om naar Dordrecht te gaan… of dat deze maand nog gaat lukken, weet ik niet.
Ik zou de spin lekker in de kelder laten liggen !!;-)
Gelukkig hadden wij niet de spin wel de salamander e.d.
Die ligt op het kamertje van DH.
Wat een mooi woord “worteldoek” zo leren wij elke dag weer wat. Van uit de familie ken ik deze doeken niet. Wat ik mij wel herinner dat er op de schoorsteenmantel een smalle smyrnaloper lag in dezelfde terra kleuren. Hetzelfde patroon lag ook als kleedje op de naaimachine, ligt nu bij mij op een hoge kast. Meteen maar even kijken ik ben er zo weer.
Elma
@marian’ne m, voor deze spin hoef je niet te vrezen!:-)
Ik zou eerder voor de salamander een stapje opzij doen!:-)
@elma, och ja, de smyrrnalopers… Ik zie ze voor me!
Nu ben ik verder gaan zoeken naar de worteldoek en het volgende vond ik bij het Limburgs Museum:
http://www.limburgsmuseum.nl/media.asp?media=1013
Deze mooie, dubbel geweven doeken met gevarieerde bloemen- en plantenmotieven in typisch kasjmierpatroon, werden door veel vrouwen gedragen als omslagdoek. Oorspronkelijk afkomstig uit Kasjmir en door reizigers in de 17de eeuw meegebracht naar Europa, werden ze mode onder de rijken. Ze droegen deze grote sjaals van fijne wol over hun wijdvallende jurken. Om aan de grote vraag te voldoen, werden ze in Frankrijk en Engeland in productie genomen. Daardoor werden ze voor iedereen betaalbaar. De Europese doeken zijn kleiner en van dikker materiaal. Dat was praktischer in het dragen. Het woord worteldoek komt van een bepaald geweven patroontje, namelijk het Boteh-Mirmotief (dennenappel-, of amandelmotief) dat in Nederland als wortel werd gezien. Uit mijn jeugd herinner ik mij nog dat deze doeken gedrapeerd werden als wandversiering. Zelf bezit ik diverse exemplaren die als decoratie in huis dienst doen. Voor mij hangt hier nog het gezellige sfeertje van vroeger omheen.
Datering: 20ste eeuw
Hier ben ik weer,het smyrnakleedje ligt uitgeklopt weer op de kast. Terra met een grijze waas. Het trapje stond toch in de kamer, boekenkast opruimen en stoffen. De Anna’s staan weer op hun plaats. Het eerste exemplaar wat ik bezit is van april 1974, toen genaamd BURDA Spass an Handarbeiten. Vanaf sept.1974 in het nederlands: BURDA Plezier met handwerken. En in okt.2008 verschijnt Anna weer in Nederland. Dat is 34 jaar. Nu weer aan het opruimen, wat niet meevalt met handwerkboeken en tijdschriften.
Elma
@elma, opruimen… een beetje afstoffen en alles weer mooi terug in de kast zetten!
Wat herkenbaar allemaal, ook mijn grootouders hadden een worteldoek die boven de divan hing en inderdaad met een koperen salamander. Divan is ook zoiets aparts, die zijn er nu denk ik niet meer. Zal wel verdwenen zijn toen er bankstellen kwamen.
Ik herken het van een oude foto van bij mijn opa en oma. Volgens mij hadden wij het vroeger zelf niet.
van een worteldoek achter een kapstok heb ik nog nooit gehoord! zijn dat dezelfde doeken die ook op tafels werden gelegd?
motieven en kleuren doen ook wel denken aan de kempische doeken.
Goh, nu weet ik wat die doek is die uit mijn ouderlijk huis komt.Hij zal toch wel zo’n 100 jaar oud zijn. Hij heeft een heel versleten gedeelte, maar dat komt natuurlijk van het hangen. Maar nu is de vraag: kan je er nog wat mee doen? Ik vind hem te somber om op te hangen, weggooien is zonde. Bewaren kost weer plek. Heeft imand een leuk idee?
Wat laat maar toch nog een reactie: worteldoek in de betekenis zoals nu gegeven kende ik niet. Wel het volgende: mijn nicht vroeg in het tuincentrum eens naar worteldoek. Antwoord: mevrouw u bedoelt anti-worteldoek!
Wat leuk dat je deze nog hebt,Allemaal herinneringen komen boven..
@lheurebleue, op tafel werden volgens mij dikke lopers/tafelkleden gelegd.
Wat moet ik me bij Kempische doeken voorstellen?
@Adrie, verwerk het goede gedeelte in een handwerk/kunstwerk?
@mieke s, ik zocht gisteren bij google op worteldoek en kwam terecht bij de tuindoeken waar jij het over hebt.
@José, mooie jeugdherinneringen!
Inderdaad, allerlei jeugdherinneringen komen boven. Ook bij mijn ouders hing vroeger zo’n worteldoek boven de schoorsteen. En de salamander kan ik me ook nog herinneren. Jammer, maar alles is weg. Leuk dat jij ze nog wel hebt!
Wij hadden de onderste van de bovenste foto. Ik was nog piepjong en het is dus minstens 50 jaar geleden. Hing ook op de schoorsteen. Leuk he?!
Wat een leuk verhaal over de worteldoek. Ik zie hem nog hangen in mijn gedachten boven de kachel boven de schoorsteen! En ja ook achter de kapstok bij mijn oma!! Jammer dat ze er niet meer zijn. Er is toch veel weg geraakt in de lop van de jaren, want het waren ineens ouderwetse dingen geworden!! Bedankt voor jullie verhaal.
Sorry, berthi, een beetje late reactie, maar ben zo blij dat je hier over schrijft. Ik ben dol op deze wollen doeken, heb zelf ook een prachtige in oranje kleuren. ik weet echt niet meer hoe ik er aan gekomen ben, maar wist ook niets van ‘zijn’ afkomst! Bedankt, wikipedia natuurlijk ook!!
In mijn herinnering gebruikten mijn ouders ook wel het woord : Pauwen-doek.
Zegt iemand dat iets???
@Bertien, ik vroeg aan mijn moeder of er nog een andere benaming is die aan de worteldoek werd gegeven. Nee, zij noemde het altijd een kapstokkleed.
Pauwendoek is wel een mooie en sjieke naam!
Ik wil even reageren op de doeken die hier worteldoeken worden genoemd. Ik ben bang dat er twee dingen door elkaar gehaald worden. De worteldoeken die achter de kapstok en boven de schoorsteen hingen, werden inderdaad worteldoeken genoemd. Ze werden machinaal geweven, de patronen werden ingeweven (niet gedrukt zoals hierboven ergens staat). Ze waren vrij grof geweven, zeker ten opzichte van de originele kashmirsjaals die vroeger met de hand geweven werden in Kashmir van de aller fijnste en mooiste wol die je maar voor kunt stellen. De sjaals – meestal groot en vierkant maar soms ook langwerpig – waren heel licht, prachtig van patroon en extreem kostbaar. Op een gegeven moment zijn ze ook geweven in Frankrijk en Engeland, maar op jaquardgetouwen. De handgeweven sjaals uit Kashmir zijn in een zeer speciale verbonden 2/2 keperbinding geweven. Soms werden de buitenranden geborduurd. Zelf heb ik er een die helemaal geborduurd is. In het Haagsgemeentemuseum is in 1986 een tentoonstelling over de kashmirsjaals geweest, met een speciale uitgave en ook is in het Open Luchtmuseum in 1984 een speciale dag over de sjaals georganiseerd.
Ik reageer omdat ik een beetje bang ben dat misschien iemand in het bezit is van een originele sjaal uit Kasjmir en die misschien verknipt om er leuk patchwork mee te maken . . . In de handel van antieke textiel kan zo’n sjaal nog aardig wat opbrengen.
Dit wou ik even kwijt. Volgens mij zijn de worteldoeken dus wel degelijk afgeleid van de sjaals maar werden de worteldoeken in principe gemaakt voor tafelkleden of wanddoeken.
Ja heerlijk om deze doek weer even voor het voetlicht te brengen. Wat was het een mode als je oude interieurfoto’s ziet.
hallo,
kan iemand mij zeggen waar je nog zo een worteldoek vind.mijn dochter heeft er eentje nodig om rond haar schouders te dragen bij de schuttersgilde.ik heb hier rond gevraagd maar overal zeggen ze dat ze niet meer verkocht worden.wie kan er mij helpen.
groetjes Ria
Ik vond er vandaag twee op de tweedehandsmarkt die hier elke zaterdag in de binnenstad is. Kijk eens bij kringloop bedrijven e.d.
Mijn oog viel op deze doeken omdat zezo mooi van kleur waren. Toen ik beter keek zag ik dat een ervan zeker een heel kostbare is (met een geborduurde rand.Ik had ze voor 10,00 per stuk. Eigenlijk met de bedoeling er een tas van te maken maar ik doe dat maar niet denk ik. Dat is eeuwig zonde. Aan de muur hangen zie ik wel zitten maar mijn man niet. Dus ik ga nog eens nadenken over een mooie bestemming.
@Judith, jij had het koopje van de dag!
Het zou jammer zijn als je de worteldoeken gaat verknippen. Er moet zeker een andere mooie bestemming voor te vinden zijn.
Misschien als omslagdoek gebruiken?
Ik heb een paar worteldoeken te koop.
Hallo Anna!
Ek woon in Suid-Afrika en wil graag die worteldoeken koop. Kontak my asseblief:
helen.lindhout@gmail.com
Baie dankie!
Helen
Bedankt voor de info, ik heb hem iets aangepast. Uitgeprint en geplastificeerd hangt hij naast mijn reminiscentie project in de gang op mijn werk. \\ik ben benieuwd hoe de dementerende clienten reageren bij het zien van de kapstok van vroeger
Mijn oma woont al 60+ jaren in Australië en noemt deze doek een nuisdoek. Ze zegt dat het een omslagdoek is. Iemand dit woord eerder gehoord? Ze dacht klederdracht van Brabant of Limburg.
Ik kan zo een doek kopen ,is gaaf afmetingen plm 100 x180 cm
Hoeveel kan ik er voor betalen ?
Dank Christiaan
@Christiaan, ik heb geen idee hoe de prijzen liggen voor een worteldoek. Het hangt van verschillende factoren af: hoe is de staat, hoe oud is de worteldoek, welk motief en wat heb je er zelf voor over.
als de kolenkachel uit de 30er 40 en 50er jaren werd gevuld dan kwam bij het bovelanden wel een roetwolkje vrij . Daarom hing er een doek dat gewassen kon worden. HIer hingen tegen het wapperen ter versiering salamanders en spinnen op. ZIE KOPERGIETERIJ Brink en van Keulen.
Ik heb onlangs toevallig onderzoek gedaan naar de worteldoek, probeerde uit te vinden vanaf wanneer we deze precies als decoratie gingen gebruiken.
Helaas ben ik er nog niet helemaal achter wanneer men er ook de typische versieringen overheen ging hangen.
U kunt mijn resultaat hier lezen;
https://juffrouwjo.wordpress.com/2017/03/04/onderzoek-naar-de-worteldoek/
De doeken waarvan men zegt dat ze dikker zijn kunnen misschien wel doeken/kleden zijn dei men: Trijp, noemt.
Ik meen dat ze ook over spiegels hingen om bij overlijden in het huis de spiegel af te dekken om te zorgen dat de duivel de geest van de overledene niet zag. Ik weet niet of het verhaal helemaal klopt maar de strekking wel dacht ik.
Hallo Berthi,
Dank voor al je verzamelde informatie.
Ik heb net zelf zo’n tweedehands worteldoek gekocht, omdat ik mijn moeder hierover heb horen vertellen. Erg leuk om te lezen over de achtergrond hiervan.
Weet je misschien ook of de doek te wassen is? Ik begrijp namelijk uit de verhalen dat er waarschijnlijk wol in zit, dus vraag ik me af of iemand weet hoe ik hem fris en schoon zou kunnen krijgen.
Grappig ik herinner mij ook dat ze vaak in de gang met één punt naar boven en gedrapeerd achter een spiegel hingen. En mijn moeder vertelde erover dat ze ook werden gebruikt om pannen warm te houden. Want toen zij klein was 1930 ongeveer at men warm tussen de middag. Mijn moeder ging dan naar het land waar Pake en anderen aan het werk waren, om het eten te brengen voor de warme maaltijd tussen de middag in een grote worteldoek gewikkeld.
@Margaret, ik heb zelf nooit een worteldoek gewassen, maar ik kan me voorstellen dat deze op een wolprogramma te wassen is. Met zekerheid kan ik dit niet zeggen.
@Froukje, mooi verhaal!
Ik heb ook nog een worteldoek, tamelijk dun, maar mooi.
Ik kwam gisteren bij een vriendin en die had toch zo’n mooi exemplaar, 2 keer zo dik en prachtige patronen. Ik heb haar toen direct verteld over de waarde hiervan, want zij had die doek gewoon als gordijn voor een slaapkamerraam hangen en er kwamen al gauw gaten in.
Wij wonen in Canada en nu opeens zijn er twee van die exemplaren hier!
Margot
Toevallig heb ik twee van deze mooie doeken vorige week in een kringloopwinkel gevonden. Kocht ze voor een klein prijsje. Ik heb er 8 kussens van gemaakt voor mijn zoon op zijn nieuwe bank.
Gecombineerd met een effen mosterdgele en terra kussen (Leen Bakker). Plus een lichtgrijze stof waar ik een reep worteldoek tussen heb gezet. Enig om te doen allemaal! Misschien een tip?
Eva
@E. ’t Hooft, een leuke tip, maar ik kan het nog niet over mijn hart verkrijgen om de worteldoeken met de herinneringen te verknippen.
Na lezing van reaktie van Henriette Beukers , hierboven ( dank !) ben ik nu toch wel hopeloos in de war over de herkomst van mijn grote’ wortelnotendoek’, zoals mijn moeder hem noemde. Hij was van mijn overgrootmoeder, wier familie als seizoensarbeiders uit Duitsland kwamen. Dus het verhaal op de berthi.textile-collection site deed mij concluderen dat mijn grote, los geweven wollen doek met Oosters-lijkende patronen in aardekleuren, als valies/ reistas uit Duitsland werd meegenomen. (ook daar gemààkt, dus?),hoewel de stof me niet sterk genoeg lijkt om de ijzeren gereedschappen van landarbeiders mee te vervoeren. Maar nu lees ik opeens allemaal reacties die erover gaan dat de doeken in het verre Oosten gemaakt werden, en gekocht werden door rijke families…dus helemaal niksniet arme seizoensarbeiders die lopend uit Duitsland kwamen! Hoe nu ???
@Marjo Bennink, zoals Henriette Beukers hierboven schrijft moet je de los geweven worteldoek niet verwarren met de fijn geweven sjaals uit Kashmir. De sjaals uit Kashmir zijn erg licht terwijl de worteldoek een stuk zwaarder is. Als ik je verhaal lees, heb jij naar mijn idee een los geweven zwaardere worteldoek uit Duitsland die door je familieleden als valies is gebruikt toen ze lopend naar Nederland kwamen. Ik weet niet of er in Duitsland een museum is die nog een originele oude worteldoek (Würzeltuch) in bezit heeft.
https://dhn.nu/edities/DHN117.pdf Op pagina 65 staat een stukje te lezen over de worteldoek.