Je hebt vast al het één en ander gelezen over de expositie Haagse Hofmode in het Gemeentemuseum Den Haag. Deze tentoonstelling is uitvoerig in de aandacht gekomen van de media. Afgelopen zondag bracht ik een bezoek aan het Gemeentemuseum. De expositie Haagse Hofmode is in één woord schitterend! Enkele fragmenten uit de Haagse Hofmode:

Hofetiquette

Voor de meeste officiële gelegenheden aan het hof golden specifieke hofvoorschriften. In 1815 legde koning Willem I zijn regels vast in de Bepalingen omtrent de Hof-Costumes, waarnaar zelfs nog door koningin Juliana werd verwezen. Hierin werd bepaald dat vrouwen zich bij elke gelegenheid van ceremonieel kostuum kleedden met lange slepen, zonder hoed maar ‘het haar gekapt’.Tevens behoorden een waaier en witte leren handschoenen onlosmakelijk tot het voorgeschreven kostuum. In 1825 werd op 26 april per Koninklijk Besluit vastgelegd, ‘dat de dames die ten hove verschijnen, voortaan bij alle gelegenheden (bals, thé-dansants en dejeunérs alleen uitgezonderd) ten hove zullen verschijnen met hofmantels (Manteaux de Cour)’. Hiermee werd een losse hofsleep bedoeld, die aan de galajapon werd bevestigd. Deze bepalingen bleven feitelijk tot aan de Tweede Wereldoorlog van kracht.

Dame links draagt een avondjapon: lijfje en rok (toilette décolletée). Parijs, circa 1898. Zilverbrokaat, imitatieparels, glaskralen, borduursel lijfje op tule. Mogelijk gedragen bij inhuldiging koningin Wilhelmina (1898) door Cornelia Elisabeth barones Schimmelpennick van der Oije barones van Heemstra (1867-1901); oorspronkelijke hofsleep aan bovenzijde lijfje ontbreekt.
Dame rechts draagt van het modehuis Hirsch & Cie (Amsterdam) een avondjapon: lijfje en rok, circa 1907. Tafzijde, crêpe georgette, tule met point lacé, goudlamé, satijn, borduursel met glaskralen en imitatieparels.
Dame links achter draagt een Manteau de Cour, circa 1840-1860. Zijden fluweel, voering zijde. Getoond met een baljapon: lijfje en rok. Nederland circa 1852. Zijde met ingeweven bloemmotieven op een fond van tule-motieven, satijnlint, zijden blonde kant en machinale tule.
Dame rechts achter draagt een hofmantel, circa 1810. Zijden satijn, borduurwerk in zijde, metaaldraad.

De uitnodigingen voor ontvangsten aan het hof vermeldden doorgaans een kledingaanduiding. Voor vrouwen werd hierbij onderscheid gemaakt tussen toilette de promenade (wandelkostuum), toilette de visite (altijd met hoed en handschoenen), toilette montante (hooggesloten), toilette demi-montante (half-hooggesloten: kleine décolleté) en toilette décolletée (gedecolleteerd). De dress code voor diners was doorgaans toilette décolleté, maar soms ook toilette demi-montante. Betrof de uitnodiging een galadiner, dan betekende dit ongetwijfeld gedecolleteerde japonnen voor de vrouwen, terwijl veel mannen uit hoofde van hun functie in galakostuum (dragers van het ambtskostuum en militair kostuum) aan de uitnodiging gehoor gaven. Wie hierover niet beschikte, kon volstaan met het, eigenlijk minder officiële rokkostuum. Voor een officiële gelegenheid die overdag plaatsvond, zoals een inhuldiging of huwelijksvoltrekking, was een toilette décolletée dan wel gepast, gezien het ceremoniële karakter van deze gebeurtenissen.

Dame links draagt een Empire Hofsleep, Manteau de Cour. Mogelijk begin 1810, in de stijl van eind 1804-1810. Moirézijde met ingeweven strooimotiefje, applicatie in fluweel, borduurwerk met chenille en parelkleurige kralen, voering van zijden satijn.
Dame in de opening draagt een galajapon: lijfje en rok toilette décolletée, 1901. Zijde met ingeweven bloemmotieven, zijden satijn, applicaties en incrustaties Brussels kloskant. Gedragen door Elisabeth barones Sloet van Marxveld als hofdame in de bruidsstoet van prinses Wilhelmina.
Dame rechts achter draagt een avondjapon: lijfje en rok toilette demi-montante, Brussel circa 1898. Zijde met ingeweven satijnstrepen met bloemboeketjes en strikmotieven, gaze-de-soie met satijnstreep, borduursel met imitatieparels en glaskralen. Waarschijnlijk gedragen door Maria barones van Harinxma thoe Slooten (1872-1946) uit Leeuwarden.
Dame rechts voor draagt van Maison Doucet een avondjapon: lijfje en rok , Parijs circa 1900. Zijde, bedrukte zijden voile, incrustaties van kloskant, imitatieparels en glaskralen. Gedragen door Cornelia Elisabeth barones Schimmelpennick van der Oije barones van Heemstra (1867-1901).

Uitgaan in Den Haag

In de 18e eeuw werd omschreven hoe Den Haag was opgebloeid als internationale hofstad met een invloedrijk uitgaansleven sinds het huwelijk van Prins Willem V met Wilhelmina van Pruisen (1767). Sindsdien was volgens een contemporain verslag ‘het Haagsche Binnenhof getuige geweest van feesten en vorstelijke uitspanningen, met die der aanzienlijke hoven in luister wedijverden’. Men telde niet alleen bals en diners ten paleizen, maar ook festiviteiten op de verschillende ambassades en bij particulieren thuis. Hierin zou een kleine eeuw later weinig verandering zijn gekomen, waardoor hofdame Henriette van de Poll in 1880 tijdens een verblijf op het rustige Paleis Het Loo verzuchtte: ‘… ik zie vreselijk op tegen dat kleeden en uitgaan in den Haag’. Vanuit Den Haag schreef zij: ‘Vrijdag moeten wij (de twee hofdames) naar dat bal gaan, ik vind al dat uitgaan op dit oogenblik vreeslijk maar ik moet het toch doen daar de koningin er zoo bijzonder op gesteld is dat wij gaan omdat wij daardoor in de gelegenheid komen de mensen te leren kennen, ik beschouw het dus geheel en al als dienst’.

Dame op de voorgrond draagt een Robe á la Française (robe parée): overkleed en rok, circa 1775-1780. Zijde met ingeweven streep- en bloemmotieven, zijden gaas.
Dame links draagt een baljapon: lijfje en rok. Lijfje: circa 1860. Rok: circa 1870. Changeantzijde, tule, zijden lint.

Detail van de baljapon (circa 1865) die gedragen is door Henriette van de Poll-van de Poll (1829-1909), moeder van de hofdame Henriette van de Poll. Katoenen gaas en borduurwerk in zijde.

Bron teksten: Gemeentemuseum Den Haag
De foto’s heb ik afgelopen zondag in het museum gemaakt.