Op de foto staat een honger- of vastendoek afgebeeld, die in het bezit is van Museum Catharijneconvent. De doek dateert van de 17e eeuw en is 106 x 197 cm.
De naam ‘Hungerdoek’ dateert al uit het begin van de 14e eeuw. Daarnaast komen de variaties ‘Hungertuoch’, ‘Hungertüch’, ‘Hungerdok’ en ‘Schmachtlap’ voor. Vóór de 14e eeuw treft men alleen de latijnse benaming aan: ‘Velum Quadragesimale’ of ‘Velum Templi’ naar het doek voor de tempel van Jerusalem, dat bij de dood van Christus middendoor scheurde.
De vroegste vermeldingen over het gebruik van hongerdoeken gaan terug tot de 11e eeuw.
De hongerdoek, meestal bestaande uit een linnen doek, werd gedurende de Vastentijd, gedurende 40 dagen voor Pasen, zodanig opgehangen – gewoonlijk tussen het koor en het overige gedeelte van de kerk – dat het altaar aan het oog der gelovigen werd onttrokken. De Vastentijd was een periode om sober te leven en zich te verdiepen in het Lijden van Christus. De gelovigen moesten boete doen, deze 40 dagen voor Pasen en zich daarop concentreren. Zij mochten niet afgeleid worden en daarom moest tijdens de lijdenstijd het gebeuren aan het altaar onzichtbaar zijn.
Later werd de hongerdoek steeds kleiner en doorzichtiger en kwam het boven het altaar te hangen in de koorgewelven, zodat het niet langer de blik van de gelovigen belemmerde. Zo werd het vroegere voorhangsel een symbool van herinnering.
Bronnen:
Antiek, 13de jaargang nummer 8, maart 1979
Goed Handwerk, nummer 75, februari 1979
Op dit moment hangt er in de Corneliskerk in Limmen een hongerdoek. Deze hongerdoek is gemaakt door indianen in Peru. De indianen brachten in acht afbeeldingen de lijdensweg van Jezus én hun eigen moeilijke situatie tot uitdrukking.
Mooie doeken, apart gebruik !
Die van de indianen is wel wat uitbundiger van kleur dan het ingetogen Europese kleed. Mooi zo hun levensverhaal van de doek af te ‘lezen’.
Zouden de Europesen (blanken) dit gebruik naar de indianen gebracht hebben ?
Berthi, wat leuk dat je hem geplaatst hebt en die donkere doek is een juweel! Het naieve van de Indianendoek is zo ontroerend vind ik. Ik had er nog nooit van gehoord tot ik deze in de krant zag terwijl ik als kind toch vaak in de RK-kerk kwam, maar misschien was ie er wel en viel het me niet op als hongerdoek. Toch wel mooi dat soort tradities, het maakte een kerkelijk jaar zo overzichtelijk en je leefde altijd naar een feest op plechtigheid toe. In tegenstelling tot veel anderen heb ik goede herinneringen aan de tijd dat ik als kind in die kerk kwam en ook nog eens werd onderwezen door de nonnen die in het klooster naast de school woonden. Mooie tijd! Door de nonnen heb ik ook mijn liefde voor handvaardigheid aangeleerd gekregen. Ik herinner me dat er in een piepklein zaaltje naast het klooster een kabouterclubje werd opgericht waar ik ook op mocht. We moesten dan een klein kistje aanschaffen waar allerlei handwerkspulletjes in zaten, schaartje naalden, klein lapje enz. Dat gevoel kan ik me nog herinneren: puur geluk!
@Corrie, ik heb niet zo’n mooie herinnering aan de nonnen als jij!
De hongerdoek is in grote delen van West-Europa in gebruik geweest en de veranderingen omtrent de doek hingen samen met het leven en de gewoonte van de streek, de aard van de bevolking. In veel landen zijn hongerdoeken onbekend geworden. In Westfalen (West-Duitsland) is het gebruik het langste blijven bestaan. Misschien dat men op dit moment het gebruik nog steeds ziet in Westfalen.
Tussen de 14e en 19e eeuw zijn in Westfalen een groot aantal hongerdoeken gemaakt. Een gedeelte daarvan is bewaard, enkele exemplaren bevinden zich in een museum en wellicht worden er nog doeken gebruikt in de kerk. Een kenmerk van deze Westfaalse hongerdoeken is de toepassing van filetdoorstopwerk.
@marian´ne m, een interessante vraag! Dat is best mogelijk!
Heel mooi!! Ik ben niet groot gebracht met de kerk en met nonnen maar het valt mij altijd op dat er heel verschillend over gepraat wordt. De een heeft hele nare herinneringen aan de kerk en aan de nonnen terwijl een ander het een mooie tijd vond. Het zal denk ik ook wel mee te maken hebben hoe streng de nonnen waren. Vind het altijd wel zeer mooi om deze verhalen te horen misschien wel omdat ik het zelf niet ken. En dat Corrie zich de doeken niet kan herinneren vind ik niet zo vreemd. De foto’s van vroeger kijk ik nu ook met hele andere ogen naar. Vroeger vond ik ze vreselijk en nu zie ik het handwerk er pas in terug. Iets wat mij eerder nooit was opgevallen. Nu zie ik niet een ouderwets jurkje of jasje maar zie ik het handwerk erin. Wat ik dus wil zeggen is eigenlijk naarmate wij “ouder” worden je toch met andere ogen naar bepaalde dingen kijkt.
Een heel verhaal wat ik ok in 1 of 2 zinnen kan vertellen……
:-))
ook nu nog hangt er in de vastentijd in de katholieke kerken een hongerdoek, tenminste hier wel. en ik geniet altijd van de prachtige kleuren en de manier waarop het lijdensverhaal wordt afgebeeld.
vaak ligt er een kleurenkopie met de uitleg bij om er thuis ook nog eens naar te kijken en over te mediteren.
@noor, goed om te horen! Fijn dat er een kleurenkopie met uitleg klaar ligt voor de bezoekers.
Ik had zelf geen idee in hoeverre de hongerdoeken nog aktief toegepast worden in Nederland.
In onze kerk vroeger geen mooie hongerdoek, maar paarse doeken over de beelden.
Mijn jongste broer (inmiddels 52) mocht als kind voor het eerst mee naar de kerk in de vastentijd. Hij was pas met zijn fietsje gevallen en had allemaal korstjes in zijn gezicht en op zijn handjes, was toen 4 of 5.
Na afloop van de mis vroeg mijn moeder (de jongens zaten bij vader aan de (linker-) mannenkant van de kerk (jawel, mannen en vrouwen gescheiden in 1960) of Jezus nog iets “gezegd had” over zijn wondjes. Antwoord van broertje: “Nee, ze zei niks, ze zat onder een deken verstopt”. De beelden waren tot Pasen bedekt. (Broer dacht jarenlang dat Jezus een vrouw was, want werd altijd met “een lange jurk” afgebeeld).
Uit het Rijke Roomsche leven…
Overigens gaat hij nog het meest trouw naar de kerk.
@ineke, een mooie anekdote uit het Rijke Roomsche leven!!
Berthi, goed dat je dit verhaal vertelt. Zo leer je er altijd weer iets bij. Had nog nooit van hongerdoeken gehoord. Ben niet zo goed op de hoogte met kerkelijke gewoontes. De doeken zijn wel mooi!!
Ik heb nog nooit van hongerdoeken gehoord. Wij gaan met de Franciscus groep in Oudenbosch die een keer per maand bij elkaar komt, in de maand februari en maart in gesprek. Ik ben zelf katholiek opgevoed maar ik ben van 1956. Ben benieuwd wat er over verteld wordt. Het is een mooi stukje handenarbeid.
@Antoinette Brouwers, dat gaan vast boeiende gesprekken opleveren!