Breinaalden van de handwerkjuf

In 1878, bij de herziening van de Wet op het lager onderwijs, werd handwerkonderwijs voor alle schoolgaande meisjes verplicht. Als argument voerde de wetgever aan dat kennis van de vrouwelijke handwerken in veel huishoudens onontbeerlijk was. Tevens zou het vak de meisjes wennen aan geregelde arbeid en verwachtte men dat de meisjes langer de lagere school zouden bezoeken, door het verplichte handwerkonderwijs. Over de inhoud van het nieuwe vak was de wet bijzonder vaag. ‘Naaien, breien, knippen etc.’, zo heette het in de officiële tekst. Ook over de plaats van het vak in het lesrooster gaf de wet geen uitsluitsel. De minister stelde alleen dat hij het niet erg vond wanneer de meisjes ná schooltijd handwerklessen volgden. Dit gebeurde dan ook meestal. Ook het toezicht op het handwerkonderwijs was niet in de wet geregeld.
Vanaf 1880 ontvingen alle meisjes die de openbare lagere school bezochten vier uur per week handwerkles. Ze leerden eerst breien, vervolgens merken en tot slot naaien, knippen en verstellen van gebreid en genaaid goed. In theorie leerden alle meisjes hetzelfde. In praktijk bestonden er grote verschillen tussen volksscholen en burgerscholen, zowel wat de gebruikte materialen betreft als de te maken voorwerpen en het soort handwerken. Meisjes uit de arbeidende klasse leerden de nuttige handwerken. De fraaie handwerken bleven gereserveerd voor meisjes uit meer gegoede kringen.

Op de afbeelding zie je een voorbreiende handwerkjuf, eind negentiende eeuw. Met speciale grote houten breipennen probeert ze de brei ’techniek’ over te brengen aan haar leerlingen. De kinderen kijken niet bepaald vrolijk. Hebben ze er wel zin in of is het een strenge juf?

Bron: Een tien voor vlijt, meisjesonderwijs vanaf de oudheid tot de MMS, ISBN 90-6011-822-7.

Ik heb lang naar deze breinaalden gezocht, die gebruikt zijn door een handwerkjuf op de lagere school. Uiteindelijk kon ik een aantal jaren geleden, van een verzamelaarster van oude schoolspullen deze pennen overnemen. In 2000 had ik de expositie ‘Nuttige Handwerken’. Natuurlijk wilde ik deze breipennen laten zien. Eerst moest ik nog behoorlijk wat moeite doen om een eenvoudige bol garen te vinden. Nu, in 2005, zien we dat breien weer ‘in’ is. Er is volop breiwol te koop!

Het handwerkonderwijs komt aan bod in het Nationaal Onderwijsmuseum in Rotterdam.

11 gedachten over “Breinaalden van de handwerkjuf

  1. de oorzaak was een heel andere… misschien vonden ze het wel leuk, maar het was onbetamelijk om te zitten lachen! dat deed je maar ná school. niet in de klas in ieder geval.

  2. Je hebt gelijk….lachen in de klas….!
    Ik denk dat een aantal kinderen de handwerkles leuk vonden en een aantal niet. Ik heb mensen gesproken die handwerkles hebben gehad van een non en dat vreselijk vonden, waaronder mijn moeder. Zij doet graag handwerken, veel breien, maar praat niet zo aardig over de ‘nonnen’ (jaren dertig vorige eeuw). Ik heb zelf ook handwerkles van een non gehad. Die was niet zo héél streng!
    Zo heeft iedereen haar eigen verhaal, al dan niet positief. Misschien moeten die verhalen eens schriftelijk vastgelegd worden??!!!

  3. Heb je laatst nog de vele verhalen gelezen over herinneringen aan de handwerklessen op school en de meestal strenge juffrouwen ?
    Quilten prikbord 20-11-2005 MIJN HANDWERKJUF
    Ik heb wel goede herinneringen aan de handwerklessen . Altijd op woensdagmiddag .
    De boerenkinderen namen vaak een knolletje of wortel mee en dan maar stiekem knabbelen.
    In de zomer stond er vaak een emmer water in de klas en kon je af en toe daar in je handen even spoelen . We hebben heel wat proefwerkjes gemaakt . Een kousenteen leren breien dat werd dan meen ik de onderkant van een knikkerzakje .Van al die spullen heb ik alleen nog een letterlapje met een alfabet , wat randjes en initialen . Dat lapje is me erg dierbaar .
    Ook ging ik eens per week op een avond naar een handwerkclubje . Ik mocht daar kleertjes voor mijn pop breien . En we dronken dan chocolademelk .
    Ik geloof dat het werd klaargemaakt op een grote potkachel . Het was in een oud schoolgebouw en zeker nogal vochtig .
    Ik herinner me dat de suiker altijd een grote klont was . dat werd dan in een theedoek gedaan en dan met de pook erop en maar slaan .
    Dit was weer een terugblik naar de jaren 30

  4. Ik heb die verhalen niet gelezen, Gerrie. Ga ik alsnog doen. Mooie herinneringen aan je handwerklessen.

  5. leuk om dit allemaal zo te lezen.
    zelf heb ik niet meegemaakt dat de handwerkjuf voor de klas stond om het breien voor te doen. volgens mij moesten we om de beurt bij haar komen staan. ik weet nog wel dat ik de handwerklessen altijd heel erg mooi vond, maar de meesten van mijn klas vonden er geloof ik niet zo veel aan.

  6. Wij moesten ook één voor één bij de juf komen. of de wekelijkse les voor iedereen een genoegen was betwijfel ik. Ik kan me nog herinneren dat ik het wel zielig vond voor de meisjes die er niet zo handig in waren. Die hadden van die veel te vast gebreide lapjes en dat ging zo langzaam en zo stroef. Het rook ’s zomers altijd erg naar geraniums ;-(

  7. Wat leuk om al die verhalen te lezen. Ik vond het niet eerlijk dat ik altijd een groter en moeilijker handwerk moest maken. Waarom ik wel en de anderen niet?
    Ik heb nooit durven vragen waarom dat was??

  8. Ik herinner me nog een roze katoenen luierbroekje van de handwerklessen op de lagere school.Toen het af was had het 2 kleuren. Roze waar de juf het voor deed en de rest grauw van mijn kleverige handjes en zo groot dat een kind van twee het nog aan kon. Toch nooit het plezier in handwerken verloren.

  9. oh, oh, wat vond ik het erg – jaren vijftig vorige eeuw. Handwerkles van een non. Het smocken… bah! En inderdaad, te strak gebreide pannenlappen, die mijn moeder dan maar afmaakte. Zodra het oog van de non op mij gericht werd, ging het helemaal mis. 🙂

  10. Nonnen waren over het algemeen toch niet zo aardig!!?? Mijn handwerknon heette ‘ zuster Adelbertha’.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *