Buikmannen werden in Limburg op meerdere plaatsen gebruikt. In Roermond werden ze Wekkeman genoemd en in andere plaatsen van Limburg Stevenmannen. Ze werden voorzien van een aarden pijp en dennetak, en zouden uitgedeeld worden op 26 december, de naamdag van St. Steven en dus niet op Sinterklaasdag.
Er werd een versje bij gezongen als de koek werd opgegeten (altijd met de kop als eerste):
Steve, wie lang zal ze leve
Honder joar en eine daag
Kip, kap de kop aaf
Bronnen: D.J. van der Ven, Ons eigen volk in het feestelijk jaar, 1942, blz. 248,
J.H. Nannings, Brood- en gebakvormen en hunne Beteekenis in de Folklore, 1932, blz. 52
Op de site van het Limburgs Museum staat het volgende:
Limburgs Dagblad: Weggemennekes 14-2-03
Weggemennekes
Marlies Schmitz uit het Landgraafse kerkdorp Rimburg zit sinds de aftrap van 2003 met een prangende vraag. ‘Vroeger werden op 1 januari vaak mannetjes van brooddeeg uitgedeeld. Zo’n broodman had een wit stenen pijpje in zijn mond. Waar komt dit gebruik vandaan?’
Stad en land hebben we sinds de jaarwisseling afgebeld, te beginnen met bijna elke Limburgse heemkundeclub. Maar die moeten het antwoord schuldig blijven. Ook bij Echte en Warme Bakkers in de wijde omtrek blijft het stil aan de andere kant van de lijn. Alleen de snelste bakker van Limburg, Paul Hagendoorn, kent de zogeheten weggemennekes wel. ‘Wij bakken ze speciaal voor Sint Maarten, figuurtjes van krentenbrooddeeg met een pijpje.’ We wagen een telefoontje naar Nettie Engels, expert in Limburgs gebak. ‘De herkomst van de weggeman of piepespringer is niet helemaal helder, maar ik ken ze ook. Het is Gebildebrot: de Germanen offerden broodfiguren aan de goden gedurende Midwinter, van half december tot half januari.’ We komen in de goede richting.
Drs. E. Tielemans van het Limburgs Museum in Venlo kan het mysterie voor Marlies Schmitz ontrafelen. ‘In Nederlandsche Volkskunde van J. Schrijnen (1921) en Brood- en gebakvormen van J. Nannings (1922) staat dat het gebruikelijk was om elkaar met Nieuwjaar koeken of brood te schenken. Dit laatste zou, als je het zelf bakte, magische krachten hebben. Er is ook nog de vermelding dat in en rond Horst in 1932 grote, ronde rozijnenbroden (Nieuwjaarsplats) werden gegeven aan de ouders. Nannings schrijft verder: ‘Met Sint Nicolaas schenkt men elkaar ook Stevens. Dit toonbeeld van plompheid, bereid uit fijn deeg met veel krenten en rozijnen is een zeer gewilde versnapering. Een Stevensman met een kleine bezem in de armen noemt men in Limburg een Ziepesjprengert. Meestal heeft de Stevensman een pijp in de mond. In Roermond spreekt men van Wekkeman, in Reuver van Boekman.’ Ook in de Lexikon der Bräuche und Feste van M. Becker-Huberti (2000) is een weckman te vinden. ‘Een weckman behoort tot Gebildebrot. In de vroegste tijd van de Kerk was het gebruikelijk om op zon- en feestdagen na de mis als vervanging voor de hostie gezegend, maar geen geconsacreerd brood te geven. Later werd het brood alleen nog bij bepaalde feesten uitgereikt. De weckman oorspronkelijk met Sinterklaas, later ook bij het Martinusfeest en nu tijdens de advent. Het gaat om een deegfiguur van een bisschop.’
Samengevat: er is dus toch een verband met Nieuwjaar als je de adventstijd doortrekt, maar het is niet direct aantoonbaar. Limburg ligt dichtbij Duitsland, mogelijk is de traditie komen overwaaien, dat merken we met meer gebruiken in Nederlands-Limburg.’
Wat een leuk verhaal. In Rotterdam worden in december kruidbroodjes gegeten. Ze hebben het model van puntjes, de kleur is donkerroze en er zit sucade in, de smaak is nogal Kruidig. Het kruidenmengsel bevat kruidnagel, nootmuskaat en cardemom.
Ze zijn alleen rond de kerst verkrijgbaar en voorzover ik weet alleen in Rotterdam en een zeer beperkt gebiedje daaromheen. Ze smaken vreselijk lekker. Naar aanleiding van jouw stukje heb ik even gegoogeld en heb inmiddels het recept gevonden. Hoeven we dit jaar niet naar Rotterdam om broodjes te kopen.
Erg leuk om te lezen zo zie je maar elke dag steek je weer wat op.
En heel lekker met echte boter en verder niks.
Toch bijzonder dat bijna elk gebied in Nederland zijn specialiteit heeft.
Leuk joh, zulke speurtochten naar de oorsprong van iets…
Ik -toch van origine ook een Limbo- ken ze helemaal niet. Of lag dat aan mijn moeder, die als Brabantse ons niet goed in Limburgse gewoontes kon opvoeden?
Ik heb ruim 10 jaar in Zuid-Limburg gewoond en herinner me dat bakker Stijfs in Oirsbeek ze bakte. Maar de oorsprong kende ik er niet van.
Mijn kinderen hebben ze in hun prille jeugd gegeten, want we deden aan alle lokale gebruiken mee.
Leuk om nu te lezen wat “er achter steekt”.
Ik ken ze omdat de moeder van een jeugvriendinnetje ze bakte -in Merksem, Noord-Antwerpen was dat. Superlekker. Ben nu op zoek naar het recept om ze ook te maken; daardoor kwam ik op je site terecht.
Een verklaring voor de buikman wordt gegeven op: https://bertvanzantwijk.wordpress.com/2016/07/04/blog-post-title-2/
Weet iemand een verklaring te geven waarom de Boekman een pijp draagt?
Huub on 12-12-2016, dat wordt verklaard in het artikel waarvan de link boven jouw bericht staat.
Ben 33 jaor bekker gewaes 1000ende van gemaakt super lekker met gooijboter en speculaas d,r op .wat ein moeij en lekkere traditie
@P.E.M. Sitsen, leuk om te horen/lezen!