Josefien Sjoerds dook de geschiedenis van nieuwjaarsbrieven in en schrijft het volgende verhaal hierover:
‘De kerst- en nieuwjaarskaarten zijn geschreven en verstuurd. Tijdens deze periode moest ik denken aan een artikeltje dat ik een tijd geleden las in een krant. Het ging over de traditie van het schrijven van nieuwjaarsbrieven. Het was geschreven door een Belg die in Nederland woont en hij gaf aan dat het “toch jammer was dat die traditie, nog volop aanwezig in Vlaanderen, in Nederland verloren was gegaan… .” Die brieven werden, volgens het artikel, geschreven door kinderen, eigenlijk vanaf het moment dat ze een beetje in staat zijn óm te schrijven en ze doen dat zo ongeveer tot het moment dat zij naar het middelbaar onderwijs gaan. Ze richten zich in die brieven tot hun ouders, grootouders of peter en meter en wensen hen, vaak in dichtvorm, een mooi en gezond nieuwjaar toe en tonen hun dankbaarheid voor het afgelopen jaar. De school speelt een actieve rol in de totstandkoming van de brieven: voor de allerkleinsten wórden ze min of meer geschreven, latere versies kan het kind overtrekken of overschrijven: er zijn tegenwoordig – in België dus – boekjes vol met bruikbare teksten voor deze gelegenheid.
De kinderen horen de mooie wensen die ze hebben geschreven zelf voor te lezen of voor te dragen en zij krijgen dan van de toegesproken persoon een cadeau of geld. Het zou vooral om het educatieve karakter gaan: dank betuigen en het niet alleen maar opschrijven maar het ook nog zelf vertellen! In het artikel stond, dat deze gewoonte ooit veel breder in Europa bekend was: er werden ook dergelijke brieven geschreven en voorgedragen door kinderen in Frankrijk, Italië en Nederland.
Dat wekte mijn nieuwsgierigheid en ik vroeg me af óf en wanneer wij deze gewoonte hadden laten verdwijnen. Het deed mij alleen maar denken aan de prevelementen die je soms te horen krijgt rond nieuwjaar van de kranten- en tijdschriftbezorgers, ook met de bedoeling een fooi toegestopt te krijgen. Is dat een restant van een ooit veel bredere traditie?
Ik ging op zoek op het internet, bijvoorbeeld in het Geheugen van Nederland, de Koninklijke Bibliotheek, het Nationaal Archief en wát ik maar kon verzinnen. Veel informatie die níet afkomstig was uit Vlaanderen vond ik niet, ook niet de daadwerkelijke aanwezigheid van ooit geschreven brieven in die archieven. Nou worden kinderbrieven waarschijnlijk al snel niet aangezien voor items die bewaard moeten blijven, vrees ik, maar er zijn “bewaarderige types” in Nederland en ik dacht dat ik, als ik goed bleef zoeken, er vast wel eens één zou vinden.
Deze illustratie uit een Nederlands katholiek tijdschrift gaf in ieder geval al een bevestiging:
Het tijdschrift zegt dat ’t meiske de nieuwjaarsbrief brengt, maar dit klopt niet. Het gaat hier om een jongetje en dat kun je aan de kleding zien. Een jongetje draagt de twee flapjes van de borsik over de rok en alleen een jongetje draagt een druivenboezel. Ook is het mutsje van een jongetje anders dan van een meisje. Het mutsje van een jongetje bestaat uit zes punten. Hier zie je een foto van twee jongetjes in Marker streekdracht.
En op een dag gebeurde het dan. Tussen oude paperassen die bij het opruimen van een huishouden tevoorschijn kwamen zaten een paar door kinderen geschreven brieven met nieuwjaarswensen. Ze dateren van rond 1930. De kinderen heetten Mientje en Thijs en niemand van de opruimers en nabestaanden wist wie die kinderen waren dus die brieven mochten wel weg.
Overigens schreven Mientje en Thijs ook hele mooie verjaardagswensen voor hun ouders, in dezelfde stijl. Kennelijk hadden hun ouders die ook nooit weg kunnen gooien, best begrijpelijk want de teksten zijn aandoenlijk.
En ik vond later nog meer. Onderstaand zie je een brief, die een jongen uit Schoonrewoerd schreef voor zijn geliefde oom en tante. Hij is gedateerd op 1 januari 1883. Een uitgebreide nieuwjaarswens op dubbel papier, met de hand ingekleurd.
Ik werd langzaam toch overtuigd dat we er in Nederland ooit ook vorm aan gaven, aan die brieven. Ook het dubbele briefpapier, zo ontdekte ik, was bijzonder en werd er vroeger vaak speciaal voor gemaakt met mooie letters, drukwerk of driedimensionale plaatjes: een soort poesieplaatjes die je uit kon trekken.
De onderste ziet er van dichtbij dan zó uit:
Tot slot vond ik nog een hele oude en mooi versierde nieuwjaarbrief uit 1861.
Na een tijdje turen op het handschrift, op de naam en na zoeken in archieven kwam ik er achter dat hij is geschreven door een jongen van destijds 12 jaar uit Molenaarsgraaf. Hij schreef:
Waarde ouders,
Waarde vader, lieve moeder
Die ons zijt ten schild en hoeder.
In dit aangevangen jaar
Kom ik u met wenschen tegen
Dat de Heere met zijn zegen
U wil loonen, dierbaar paar!
Moog’ het naar mijn wensch gelukken
Nimmer zou u ’t kwade drukken
Alle goed, dat ons volmaakt
Wil hij, dit is het ware leven,
Aan U in zijne volheid geven
Ja, ik wensch dat gij het hier smaakt
Dit wenscht hartelijk uw opregt liefhebbende zoon
Jan Verlek
Rond 1930 bestond het gebruik dus nog, zo blijkt uit de brieven van Mientje en Thijs. Niemand van de tachtig plussers in mijn omgeving kent het nog. Misschien is dit na de crisisjaren en de Tweede Wereldoorlog geruisloos verdwenen? Een overweging hoorde ik wel toen ik laatst op bezoek was bij een Nederlandse jonge vrouw met vier kinderen die in België woont en waar ik navraag deed naar de brieven. “Oh ja, zei ze zuchtend, die krijg ik, dat klopt. Het brengt mij altijd in de problemen.” “Waarom?” “Kijk: we vieren thuis Sinterklaas en opa en oma doen ook nog aan kerstcadeautjes. Eén van mijn jongens is in december jarig. En dan ben ik volgens de Vlaamse traditie verplicht om aan mijn kinderen óók nog eens wat te geven als ze hun nieuwjaarsbrief gaan voorlezen, dat gaat mij wel wat ver.”
Nu hebben Nederlanders de naam zuiniger te zijn dan Belgen, maar ik vond ook dat het educatieve doel – als er een tegenprestatie aan gekoppeld wordt – wel wat te lijden heeft. Het zou wel bij de Nederlandse aard passen, denk ik, om het maar af te schaffen.
Is dat jammer?
Overigens is er een actieve Vlaamse brieven-verzamelaarster (Nelly Haelterman), ooit een collectie gestart omdat zij de exemplaren van haar eigen kinderen niet weg kon doen. Na diverse oproepen in de media kreeg ze ze van alle kanten aangeboden: ze heeft er nu duizenden… én er zijn nieuwe verzamelaars “geboren”. Nelly heeft in 2008 over dit onderwerp een leuk boek geschreven (Nieuwjaarsbrieven, alleen nog tweedehands te koop) waarin je kunt zien en lezen hoe de traditie in de loop van de jaren moderniseerde, én ze heeft een website.’
Wat een leuke traditie.. Aan de reactie van de Nederlandse jonge vrouw met vier kinderen te lezen is het voor mensen met een niet al te brede portemonnee wel een grote opgave om dan voor die brieven ook nog geld of cadeautjes te geven.
Ik weet nog dat mijn ouders me een keer vertelden dat ze op nieuwjaarsdag ook langs de deuren werd gegaan om “De beste wensen” aan de bewoners over te brengen. Daar werd dan ook geld voor verwacht. Later mocht dat niet meer omdat het “schooien” zou zijn.
Mijn ouders kwamen uit c.q. de Veenkoloniën en uit het Oldambt.
De mevrouw met de vier kinderen laat hiermee ook blijken dat de brieven voornamelijk door mensen met wat meer geld werd gedaan. Niet alleen vanwege het papier, de plaatjes, het handschrift, het taalgebruik. Want de meeste kinderen van arbeiders moesten al vroeg meehelpen met werken zodat scholing er vaak bij in schoot.
Ik vind het wel een hele leuke traditie, net zoiets als het Album Amicorum, maar dan voor je ouders of verzorgers.
De plaatjes zijn heel mooi, ik herken er een paar in/ van mijn eigen verzameling.
Veel groeten van Jantje.
Wat een leuke traditie is dit! Zouden we in ere moeten herstellen! Leuk verhaal over dit onderwerp!
Het doet me denken aan de kerst/nieuwjaarskaarten die ik krijg uit Engeland en Nw Zeeland. Daar zit ook altijd een brief bij in waarin beschreven wordt hoe het afgelopen jaar voor hen is geweest. Bijvoorbeeld over ziekte, trouwen ,examens, enzovoorts.
Niet helemaal hetzelfde als wensen overbrengen, maar toch iets extra’s bij de kaart.
Zolang het niet om geld of cadeautje gaat, is het een leuke traditie voor kinderen en ouders/grootouders.
Wat Jantje zegt over langs de deuren gaan op nieuwjaarsdag, dat deden wij wel bij de naaste buren en grootouders. Maar of dat alleen in Groningen zo was?
Gezellige avond.
groetjes, Truus uit Drenthe
Ik ken niet de traditie om met Nieuwjaar langs de deuren te gaan. Misschien gebeurde dit meer in het noorden van het land? Overigens hebben mijn kinderen op de basisschool nog nieuwjaarsversjes gemaakt wat ik altijd erg leuk vond. Morgen zal ik er enkele op mijn blog plaatsen. Ik heb geen idee of dit nog steeds wordt gedaan op de basisschool.
De nieuwjaarsbrief ken ik niet, wel mochten (moesten) wij op de lagere school een wensje leren dat op een dubbele kaart gezet werd door de juf en op de voorkant stond een kleurplaat die mocht je dan inkleuren. Denk dat het alleen in klas 1 en of 2 gedaan werd. Dan spreken we over begin jaren 60. Dank voor je leuke blogjes en de beste wensen voor 2020.
Wat een mooi verhaal!
Van Nieuwjaarsbrieven had ik niet eerder gehoord.
Nieuwjaarswensen leverde je als kind een “centje” op in Enkhuizen. Meestal ging je met je ouders op Nieuwjaarsdag naar familie en de baas van vader. Om het wensen, niet om het geld dat je meestal kreeg.
O, en dan nog een “gek” gebruik. Om klokslag 12 uur (eerst kussen en wensen natuurlijk) kwam op Oudejaarsavond de koekenpan op het vuur en werd er biefstuk gebakken. Dat aten we met zachte bolletjes die gedoopt werden in de jus. Gek genoeg smaakte dat nog prima na een hele avond feestvieren.
In mijn woonplaats komen kranten en folderbezorgers eind december Nieuwjaar wensen en verwachten dan ook een bijdrage. Tot een tiental jaren geleden kwamen er meer mensen aan de deur, ook bijvoorbeeld de vuilnismannen.
Toen mijn opa en oma in december 1935 12.5 jaar getrouwd waren schreef mijn moeder op zo’n 3d versierd dubbel vel een gedichtje (een standaard gedichtje, waarschijnlijk overgeschreven met hulp van mijn moeders grootouders). En er is ook een persoonlijk gedicht op eenzelfde soort vel door één van de ouders van mijn opa en oma (aan het koperen bruidspaar). Dat persoonlijke gedicht is natuurlijk heel erg leuk, jammer dat we niet weten wie van de ouders dat precies heeft gemaakt.
Veel later, toen mijn ouders 12.5 jaar getrouwd waren schreef ik ook zo’n standaard gedicht op speciaal daarvoor bestemd papier. Opa en oma van moeders kant hielpen daarbij.
Een ontzettend leuk en verrassend onderwerp, echt leuk om te lezen. Toch even een off-topic opmerking over de foto op Marken: niet een klein meisje dat een brief overhandigt, maar een jongetje. Er zijn een paar kledingkenmerken waaraan je kunt zien of een kindje ‘in de rokken’ een jongen was of een meisje. Twee ervan zijn hier in beeld. De boezel, het schortje is een druivenboezel en die werd alleen door jongetjes gedragen bij feestelijke gelegenheden ( zoals nieuwjaarsdag) en verder zie je een van de twee flapjes van de borsik, het jakje over de rok hangen. Meisjes droegen de flapjes in de rok…
Wat een leuke reacties!
@ Tineke: biefstuk eten midden in de nacht? Nog nooit van gehoord….
En toevallig heb ik recentelijk na een overlijden in de familie ook van die gedichten gevonden die geschreven zijn bij een twaalf 1/2 jarig huwelijk. Zien er nagenoeg hetzelfde uit….
@ Marcella: wat een goede uitleg. Ik had dit niet gezien en ook niet kunnen herkennen, want ik weet er niks van. Maar de schrijvers in het tijdschrift kennelijk ook niet, want het was hún tekst!
@Annemiek, jij ook de beste wensen voor 2020!
Mijn kinderen hebben ook nog een nieuwjaarsversje gemaakt op de basisschool. Ik laat er straks enkele zien op mijn blog. Of het vandaag de dag nog wordt gedaan, weet ik niet.
@Tineke, wat een leuk verhaal. De traditie om biefstuk te bakken vind ik wel heel apart. Hier heb ik nog niet eerder van gehoord. Er zullen ook vast en zeker tradities bestaan die streekgebonden zijn en dat maakt het extra leuk!
@Marcella, inderdaad! Knap dat jij dit op een kleine afbeelding kunt zien. Ik ken de kenmerken van de kleding van een jongetje van Marken ook, maar ik nam automatisch aan dat de tekst uit het tijdschrift klopte. Niet dus. Ik ga het toevoegen aan het verhaal. Het mutsje van een jongen is ook anders dan van een meisje.
https://www.modemuze.nl/collecties/druivenboezel-schort-voor-een-kleine-jongen-marken-voor-1943-boezel-marken Hier zie je een druivenboezel voor een jongetje.
https://www.openluchtmuseum.nl/collectie/object/243306 Op deze foto zie je duidelijk de jongensmuts in zes punten en de twee flapjes van de borsik die over de rok wordt gedragen.
@ Berthi, ik had natuurlijk wel even ingezoomd, maar het boezeltje was me direct al duidelijk. Het jongensmutsje heeft zes punten en een rozetje in het midden met een spinnetje. Van de borsik worden de twee flapjes van de rugpanden over de rok gedragen en deze zijn met langet afgewerkt. Verder zie je aan de voorkant ( op de foto niet zichtbaar) dat het baafje uit drie delen bestaat, rechts en links een geruit stofje en in het midden een baan stop- of sneewerk. Voor mij weer even actueel omdat ik volgende week een masterclass Marken geef in Zuiderzee. Over de nieuwjaarsbrieven heb ik zelf niets gevonden, heb nog even in de NOM uitgave kinderen vieren feest gekeken maar die vermeldt niets daarover…ik vind het wel een superleuk onderwerp!
@Marcella, ontzettend leuk dat jij een masterclass Marken geeft in het Zuiderzeemuseum. Past helemaal bij jou; jij weet erg veel over Marken en je hebt veel schitterend Marker borduurwerk gemaakt! Veel succes en plezier volgende week!
ik herinner me ook nog goed de brieven die we thuis ontvingen van de familie uit Zeeland de aanhef was meestal als volgt |” Geliefde kinderen…door de zegen des HEEREN zijn we nog in goede gezondheid en hopen dat ook van jullie””” enz. enz. je kwam toen nog niet zo vaak in Zeeland omdat het een hele reis was ( nog geen bruggen en tunnels)
Nu is het hier ook nog wel de gewoonte dat ze aan de deur komen met een gedrukt kaartje met een nieuwjaarswensje zoals de bezorgers van de kranten en folders..tIs zaak dat je dan een potje met kleingeld bij de voordeur hebt want nu met al dat betalen met je kaartje is het muntgeld schaars !!
Het is ondertussen bij mij al meer dan vijftig jaar geleden, dat ik ook zo’n briefjes mocht schrijven voor ouders, peter en meter (tijdens mijn lagere onderwijsdagen). De tekstjes, samengesteld door de meester, stonden bol van beloften, die wij waarschijnlijk zelden lang hielden (braaf zijn, …). En inderdaad, voor wat hoort wat. Deze Nieuwjaarsbrieven gingen gepaard met cadeautjes. Onlangs hoorde ik dat tegenwoordig grootouders briefjes schrijven voor hun kleinkinderen.
Rotselaar, Vlaams-Brabant, België.
@Licia Huizer Lindenberg, hier komt alleen nog een briefje van de krantenbezorger waarop hij schrijft wanneer en hoe laat hij ongeveer komt; tussen 17.00 en 19.00 uur want dan zijn de meeste mensen thuis. Tja, dat krijg je als er tegenwoordig zo weinig mensen meer thuis zijn.
@Roger Perlgrims, mooi gebaar als de grootouders briefjes schrijven voor hun kleinkinderen. Dit is leuk voor later als de kleinkinderen ouder zijn.
Mijn petekindje komt ieder jaar haar nieuwjaarsbrief voorlezen. Het is gebruikelijk dat ze dan een centje krijgt. Speelgoed en snoep krijgt ze met sinterklaas. Ik ben wel Belg, dus ja hier leeft dat nog. Hier is het zelfs in het lager onderwijs een klasactiviteit.
Beetje off-topic maar na sinterklaas, kerst en nieuwjaar is het aan de kinderen uit de buurt op 6 januari. Zij gaan dan de straten langs om aan de huizen driekoningen te zingen voor een centje. Dit jaar heeft wel o.a. provincie Antwerpen het gebruik verboden omwille van corona.
@Peter, mooi dat deze tradities in België nog steeds bestaan en niet verloren gaan!