Wikkelkinderen

Marlie Lamers: ‘Het lezen van het artikel over het bakerdiploma brengt me bij mijn interesse voor gebakerde- of wikkelkinderen.’ Zodoende dook Marlie in de geschiedenis van het wikkelkind en schrijft hierover een interessant artikel!

Marlie Lamers: ‘Al enige jaren ben ik “verbonden” met wikkelkinderen, ze lijken steeds vaker op mijn pad te komen. Waar je ook ter wereld komt, je kunt ze overal vinden. Het is een thema van alle tijden. Het is aandoenlijk en ze zijn vaak prachtig afgebeeld. Al heel vroeg in de schilderkunst is dit een gewaardeerd onderwerp.


Foto gemaakt door Marlie in Birma.

In levende lijve kwamen we ze tegen in Birma, in een tijd dat ook hier de wikkeldoek weer in zwang is. Onrustige kinderen schijnen er veel baat bij te hebben… .


Foto gemaakt door Marlie in Italië.

Veel meer zie je ze op afbeeldingen. Schilderijen in musea onder andere. Jaren geleden op een wandelvakantie in Italië langs de Cinque Terre, in een klein dorpje met een super klein antiek winkeltje: daar lag ie, het grootste WIKKELKIND tot nu toe gezien. Een uitvoering van Meissen, zo mooi. En ik mocht het vasthouden. Best eng, want ja, er hing toch een behoorlijk prijskaartje aan. Ik heb het vastgehouden, je hoeft tenslotte niet alles te kopen, kijken is ook mooi.


Foto gemaakt door Marlie in Armenië.


Foto gemaakt door Marlie in Thailand.

In Armenië was in een kerkje een kersttafereel over een hele muur geschilderd. In Thailand een zeer oude muurschildering waarop ook een gewikkeld Boeddha kind. Gebrandschilderde ramen, in Roemenië. Je blik moet erop vallen. Ongetwijfeld is het een onbewust zoeken.


Foto gemaakt door Marlie in Roemenië.

En wie kent niet de verhalen van het Kerstkind gewikkeld in doeken? “En dit zal voor u een teken zijn: gij zult het pasgeboren kind vinden, in doeken gewikkeld en liggend in een kribbe” Lc. 2, 12.

Op schilderijen en afbeeldingen van onder andere de Heilige Familie valt het op dat de schilder de baby vaak “wikkelde in doeken”. De details zijn verrassend. Het schilderij van Pieter Aertsen, de aanbidding der wijzen uit circa 1560 is hiervan een heel goed voorbeeld. (R.M.)


Pieter Aertsen – De aanbidding der wijzen – middenpaneel van een drieluik.


De wikkelrollen liggen klaar in een mand.

Wikkelen of bakeren:
“Iemand in de luren leggen”, iemand foppen, bedriegen. Kinderen leden in de zeventiende eeuw vaak aan de Engelse ziekte (rachitis). Bij gebrek aan vitamine D groeiden de ledematen krom. Men dacht dit tegen te gaan door kinderen stevig in doeken te wikkelen. De kinderen werden op deze manier in de luren gelegd. Het woord luur is afgeleid van het Middelnederlandse ludere, luier. Het inwikkelen in luiers heette inbakeren. De doeken waarmee het kind werd omwikkeld werden voorverwarmd tegen het kouvatten. Waren ze te heet dan had dit invloed op het gestel, de kinderen waren dan “te heet gebakerd”.


Op bovenstaand Italiaans schilderij (1440-1470) uit Museo Civico Amadeo Lia – in la Spezia is het verwarmen van de wikkelrollen duidelijk te zien.

Wikkelrollen:
Kleding en stofstroken werden rond een baby gewikkeld om zijn armen en benen onbeweeglijk te houden, het lichaam recht te maken en te versterken. Een praktijk uit de Romeinse tijd, het wikkelen was veel in gebruik vanaf de vroege 1700s, in de praktijk bleef het in sommige landen tot de jaren 1920 in zwang. De wikkelrollen zijn vaak prachtig afgewerkt met kant of borduurwerk. Bij het gewone volk gebruikte men een simpele strook linnen.


Giovanni Bellini – Opdracht in de tempel, circa 1450. Museo Fondazione Querini Stampalia, Venetië.

Op dit schilderij is duidelijk te zien hoe een kind in zijn geheel gewikkeld is. Maria overhandigt haar kind aan Simeon, een vrome oude bezoeker van de tempel. Het is een bijzonder moment voor Simeon, omdat hem in een profetie was verteld dat hij pas zou sterven als hij de beloofde Verlosser gezien zou hebben. Dat moment is nu aangebroken.


Miniatuurprent geboorte van Jezus.(Museum Bologna)

Deze prachtige miniatuurprent was te zien in een museum in Bologna. Er zijn te veel schilderijen van gebakerde kinderen om allemaal te behandelen, opvallend is dat er in Italië veel schilderijen te zien zijn met gebakerde kinderen. De moeder (Maria) met kind was in elk geval een thema dat heel veel gebruikt werd als kunstuiting.


La Nourrice, circa 1753–55 – Joseph Willems.

Afbeeldingen van wikkelkinderen zijn gebruikt voor onder andere:
Geboortekaartjes – ex voto – lepeltjes onder andere bij de geboorte van prinses (Marijke ) Christina – kinderpieppopjes – porseleinen doosjes – schilderijtjes – afbeeldingen aan gebouwen – puddingvormen – kerstboomhangers – “Luierschaartjes” – doopsuikers – poesieplaatjes – devotie kindjes in kerken – fluitjes – parfumhouders – naaldenkokers – luciferhouders – kerstkaarten – postzegels – briefkaarten – Candy containers – wasafdrukken – houten poppen et cetera. Meer te zien op: pinterest – Marlie Lamers.


Ingebakerde baby of wikkelkind, Marken. Collectie Nederlands Openluchtmuseum.

En niet onze Nederlandse klederdrachten te vergeten zoals Marken – Bunschoten – Spakenburg – Staphorst – Rouveen – Huizen en Hindeloopen.


Een afbeelding uit La Jeune Mère, Janvier 1874. De gebakerde kinderen gingen gewoon mee op reis als “bagage”.’


Geraadpleegde literatuur:
Iene miene mutte – Vivian Voss 1978: diverse afbeeldingen
Des menschen begin – midden en einde 1772: Het kindje geboren
Kleederdrachten Th. Molkenboer: Marken
Het wikkelkind in het geboorte brood – Artikel Nederlands Bakkerijmuseum
Kostuum 2011-12-25
Handwerken zonder Grenzen nr.140 – Zuid-Hongaarse wikkeldoeken
Van Hoepelrok en Pruikentooi – Onder redactie van Prof. Dr. A.A. van Schelven
Poppen en Mode
Berthi’s Weblog
Yesterday’s children – Sally Kevill-Davies 1991
Kinderen van alle tijden – Waanders 1997
Nederlands Openluchtmuseum
Modemuze
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Allard Pierson Museum
Geheugen van Nederland
La Jeune Mère 1874
Hatches, Matches and Dispatches
’s Menschen intrede op deze Wereld (centsprent)

Geraadpleegde literatuur over naaldenkokers:
Keramos 80/1978: Das wikkelkind
Handwerken zonder Grenzen nr.129 – 2005
Rund um den Fingerhut 38 – 39/2004 en 40/2005
TCI Bulletin winter 2000
Symbole der Fruchtbarkeit und der Liebe – (Die erotische Nadel von A bis Z) Ingraban D. Simon 2002
Sewing Accessories: An Illustrated History – Victor Houart 1984
Needlework Tools and Accessoires – Kay Sullivan

4 gedachten over “Wikkelkinderen

  1. Prachtige foto’s bij dit interessante verhaal.
    Leuk om zo ook de herkomst van gezegdes te weten. Daar sta je vaak niet bij stil wat daar achter zit.
    Gezellige dag
    groetjes, Truus uit Drenthe

  2. Prachtig artikel! Ik ben vooral weg van de wikkelbaby van Meisen uit Italië…..een beauty. Gebakerde kinderen als ‘bagage’ is wel een beetje cru, maar misschien werd er niet heel achteloos met ze omgegaan. Laten we het hopen….
    Inderdaad een link met mijn artikel over het bakerdiploma, leuk!

  3. Wij hebben het er op school wel eens over gehad bij biologie, het schijnt dat ingebakerde kinderen minder huilden dan niet ingebakerde kindjes.
    Op een filmpje over Rusland (of het een speelfilm was of documentaire, dat weet ik niet meer) zag ik dat een vrouw een baby inbakerde en vervolgens het kind aan een haak aan de muur hing. Wel handig als zo’n popje lek is..
    Ook oudere mensen hebben er wel baat bij door af en toe zelf met een grote handdoek om de schouders en dan strak houden.. Vooral mensen die anders weinig of nooit aangehaald worden.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *