Josefien heeft het verhaal achter een bijzondere Groninger merklap uitzocht! Het is een prachtig artikel geworden met een indrukwekkende zoektocht!
Josefien: ‘In dit artikel wil ik aandacht besteden aan een – qua patroon vrij uitzonderlijke – Groninger merklap. Deze lap is nu een jaar of vijf à zes in mijn bezit en ik wilde de herkomst eens nader onderzoeken.
Zwarte merklappen zoals hierboven werden uitsluitend gemaakt in het noordoosten van de provincie Groningen, het gebied dat
Oldambt wordt genoemd. De maakster van deze merklap is G.F. Kroon, G.F. staat voor
Grietje Fokkes. Grietje werd geboren op 12 oktober 1831 in Veendam. Haar vader was
Fokke Laurens Kroon en haar moeder heette
Aaltje Meinders Smid. Haar vader was landbouwer en bijenhouder, later werd ook kastelein als zijn beroep vermeld.
De informatie die op de lap is te vinden: als de twee jaartallen op de lap, 1846 en 1851, verwijzen naar de data van het maken van de lap dan maakte ze de merklap dus toen ze tussen 15 en 20 jaar oud was. Het bevat twee alfabetten met achter het bovenste alfabet G.F. KROON. Onder deze twee alfabetten initialen met kroontjes in de vorm van scheepjes, links en rechts hiervan een gekroond jaar 1846. De reeks links FK (vader), AS (moeder), JS (tante Janna?), LK (broer Laurens), GK (zijzelf) en TK (zus Trijntje) is gelijk aan de initialen rechts. De initialen JS zouden van haar tante
Janna Meinderts Smit kunnen zijn.
Haar moeder overleed toen Grietje nog geen vier jaar was, haar jongere zusje was het jaar daarvoor nog geboren. Haar moeder was toen dertig jaar. Grietje Kroon trouwde in 1856 (24 jaar) met Klaas Feiken (27 jaar) die toen landbouwer was. Zij krijgen onder andere dochter Albertje (Feiken) in 1862. Deze dochter Albertje trouwt in 1885 met Jan Kram, ook landbouwer, en samen krijgen ze op 29 mei 1886 een dochter die wordt vernoemd naar haar oma:
Grietje.
Op de foto Albertje Feiken met haar man Jan Kram, omringd door hun kinderen Margaretha, Alida, Grietje, Helena en zoon Derk en hun partners. Grietje is de derde van links op de achterste rij, schuin achter haar moeder.
Oma Grietje Kroon (die in 1900 overlijdt) geeft de door haar gemaakte merklap door aan deze kleindochter omdat zij naar haar vernoemd is en ook dezelfde initialen (G.K.) heeft. Deze kleindochter trouwt met Frans Jonker, bewaart de lap goed en geeft hem later aan háár dochter. Deze dochter krijgt echter geen kinderen. Zij geeft de lap dan door aan haar nichtje, ook een kleindochter dus van Grietje Kram, die Grieteke werd genoemd. Ze vond dat het borduurwerk in de opvolging bij een naamgenoot terecht moest komen.
Maar deze Grieteke doet de lap uiteindelijk in 2013 van de hand omdat ie “toch maar in de kast ligt…”. Grieteke zei desgevraagd niet te weten wie de lap heeft gemaakt, het was haar niet opgevallen dat er G.F. Kroon op geborduurd staat en die naam zei haar ook niets. Op basis van mijn vragen komen er toch genoeg aanknopingspunten om de herkomst te kunnen reconstrueren en zij stuurt mij dan bovenstaande foto.
Naar aanleiding van deze zoektocht bladerde ik nog maar eens door het boek van
Hennie en Sjoerd Stevan-Bathoorn over de bijzondere zwarte merklappen uit Oldambt. En tot mijn verrassing trof ik daar op bladzijde 58 deze foto aan:
Dit handwerk is gemaakt door
Gepke Oortjes. De lap, nooit afgemaakt, is qua opzet met het grote zeilschip hetzelfde als die van Grietje Kroon, maar deze werd gemaakt in 1830, 16 jaar eerder dus. Uit het onderzoek van Hennie werd al duidelijk dat veel patronen in de Groninger families rond gingen en werden herhaald en dit is een bevestiging daarvan. Maar was er ergens een relatie tussen Gepke en Grietje??
Ik moest me dus ook verdiepen in de geschiedenis van Gepke:
Gepke begon op 13-jarige leeftijd in 1830 met het maken van de merklap. Zij gebruikte daarvoor ook het toentertijd kostbare zwarte garen. Zij borduurt na de alfabetten initialen van haar familieleden. Achter het derde alfabet staat EI.S, dat zijn de initialen van haar moeder. Maar rechts onder de alfabetten staan drie initialen IH FI en MT, voorzien van kroontjes. Het zijn de initialen van Gepke’s broertje Jan en haar oom en tante:
Freerk Jans van der Sluis en
Mettje Tonnis. Deze oom en tante bleken belangrijk te zijn voor haar want haar moeder
Elsien Jans van der Sluis was op 26 februari 1822 overleden. Gepke was toen 5 jaar en haar broertje Jan 2 jaar. Waarschijnlijk zijn de kinderen toen, omdat vader zeeman was en niet voor hen kon zorgen, naar deze oom Freerk en tante Mettje gebracht, die zelf geen kinderen hadden. Er zullen goede contacten zijn geweest, want de buurman van dit echtpaar,
Luitje Luitjes Kroon, was volgens de overlijdensacte degene die bij de burgerlijke stand aangifte deed van de dood van Gepke’s moeder. En daar komt dus in de geschiedenis van Gepke opeens de achternaam van Grietje (Kroon) tevoorschijn want deze buurman was toevallig een neef van de vader van Grietje… .
Buurman Luitje Kroon, die kleermaker was, was getrouwd met
Aaltje Jans Joosten en zij stond bekend als naaister. In een huis waar beiden zich met het vervaardigen en repareren van kleding en linnengoed bezig hielden zal er genoeg naaimateriaal voor handen zijn geweest. Toen Gepke in 1830 haar merklap maakte zal ze dus vast les hebben gekregen van de buurvrouw, de naaister Aaltje. En het zal waarschijnlijk dezelfde vrouw zijn geweest die 16 jaar later, in 1846, Grietje Kroon het borduren leerde, want ook zij had al jong geen moeder meer en ze waren tenslotte familie. Aaltje zal daarbij gebruik hebben gemaakt van dezelfde voorbeelden.
Zo werd een raadsel opgelost, dankzij de hulp van
Jan Pieter de Groot uit Hoogezand, die een uitgebreide database en
website heeft over de geschiedenis van alle gezinnen in Groningen. Zonder zijn hulp was dit nooit gelukt. En omdat míjn ouders en grootouders ook allemaal uit Groningen komen heeft hij mijn eigen afkomst ook maar eens in kaart gebracht. Wat bleek? Jan Pieter en ik hebben ergens in onze voorouders dezelfde bloedverwanten… . Graven in de geschiedenis is zeker een “familietrekje…”.’
