Oranje Boven! | Koninklijk Textiel – Gedenkdamast

De tentoonstelling Oranje Boven! | Koninklijk Textiel – Gedenkdamast in het TextielMuseum in Tilburg is te zien tot en met 11 juni 2017. Afgelopen zondag bezocht ik deze expositie en maakte enkele foto’s, hoewel damast fotograferen lastig is. Een kleine sfeerimpressie:


Deze servetten (Hulde aan H.M. de Koningin (Sophie) en Hulde aan Z.M. de Koning (Willem III) 1874) zijn geweven ter gelegenheid van de toekenning van het predicaat ‘Hofleverancier van Hare Majesteit koningin Sophie’ aan Linnen- en damastweverij W.J. Van Hoogerwou & Zn. te Boxtel. Dit in 1874 met de hand geweven gedenkdamast voor het koninklijk paar, is het enige tafelgoed met dit dessin dat, tot dusver bekend, bewaard is gebleven.

De oudste bewaard gebleven gedenkdamasten voor de Oranjes stammen uit de 17e eeuw. Ze zijn vermoedelijk geweven in Haarlem. Pas eeuwen later, halverwege de 19e eeuw, ontstaan in Noord-Brabant linnen- en damastweverijen, die de traditie van gedenkdamast voortzetten. Uit 1874 dateert het eerste, bij het museum bekende, gedenkdamast dat hofleverancier W.J. van Hoogerwou & Zonen in Boxtel voor koningin Sophie en koning Willem III weeft. Vanaf dat moment wordt er voor de Nederlandse vorstinnen Sophie, Emma, Wilhelmina, Juliana en Beatrix, en recent nog voor het vorstelijke paar Willem-Alexander en Máxima, fraai tafelgoed vervaardigd. In een aantal gevallen wordt het uitsluitend voor de Oranjes gemaakt, maar meestal is het ook op de vrije markt te koop. Soms ontwerpen kunstenaars van naam het tafelgoed, zoals André Vlaanderen, Anton Pieck en Kitty van der Mijl Dekker. Rond 1900 wordt het portret van de vorstin ingeweven, later doen de oranjeboom met zijn appeltjes, lelies, de Nederlandse leeuw, teksten en bloemmotieven hun intrede.

Wanneer in de jaren zeventig van de vorige eeuw de linnen- en damastnijverheid uit Nederland verdwijnt, lijkt er een einde te komen aan de traditie van het weven van koninklijk gedenkdamast. Maar, het TextielMuseum zet de traditie voort. In 2002 krijgt Maaike van den Berg de opdracht om tafelgoed te ontwerpen voor het bruiloftsdiner van Willem-Alexander en Máxima. Jurgen Bey ontwerpt in 2005 een Koninginnedamast ter gelegenheid van het 25-jarig ambtsjubileum van koningin Beatrix. Dit werd geweven in het TextielLab van het TextielMuseum.


Gedenkdoek ter gelegenheid van het 25-jarig regeringsjubileum van koning Willem III, 1874. Op het doek een veelheid aan portretten: in het midden koning Willem III en koningin Sophie, met aan weerszijden Willem – prins van Oranje – en de prinsen Alexander, Frederik en Hendrik. Het Nederlandse wapen, een tekst met jaartallen, en ook de initialen van de fabrikant, ‘PVFV’ (P.F. van Vlissingen & Co. (Vlisco)), zijn in het dessin verwerkt.


Gedenkdoek ter gelegenheid van de inhuldiging van koningin Wilhelmina, 1898. Uitgevoerd door P. van Vlissingen & Co. (Vlisco). In het midden van de doek is het portret van koningin Wilhelmina afgebeeld, met links- en rechtsonder de portretten van haar vader koning Willem III en moeder koningin Emma. Wilhelmina is pas 18 jaar als zij aantreedt als koningin. Na het overlijden van haar vader is zij nog te jong om te regeren en wordt haar moeder Emma tot koningin-regentes benoemd. De randversiering toont de provinciewapens die verbonden worden door een lint met takken.


Dinergarnituur koningsdamast ter gelegenheid van het huwelijk van prinses Juliana en prins Bernard 1936-1937. Uitgever: Swelheims Linnen-Industrie, Almelo. Op het tafellaken staan de wapens van prinses Juliana en prins Bernhard met in het midden hun trouwdatum, 7 januari 1937. Dit dinergarnituur was ook te koop voor particulieren. De originele bon bij deze set van 21 december 1936 toont een prijs van 26,50 gulden.


Proef voor een servet (onafgewerkt), uitgebracht ter gelegenheid van het 25-jarig regeringsjubileum van koningin Juliana, 1973-1974. Hoewel het initiatief voor dit tafelgoed, een cadeau van de gemeente Tilburg aan koningin Juliana, bij Van Hoogerwou ligt, wordt het niet door dit bedrijf gemaakt. Het bedrijf sluit de deuren namelijk in 1970. Het ontwerp is echter wel op de getouwen van dit bedrijf uitgevoerd, in de Tapisserie- en Damastweverij in Tilburg, nu de Damastweverij van het TextielMuseum. Oud-directeur van Van Hoogerwou, de heer G.J. Burgers, past voor het damast het ontwerp Oranjebloesem aan, dat hij eerder in 1966 voor het huwelijk van Beatrix maakte. Het tafelgoed is ruim een jaar na het regeringsjubileum gereed en wordt op 2 oktober 1974 aan de koningin overhandigd door een delegatie van het gemeentebestuur. De koningin kiest voor een grijs-witte versie omdat die het mooist bij haar interieur past.


Servet koningsdamast, uitgebracht ter gelegenheid van de kroning van koning Willem-Alexander, 2013. Uitvoering door TextielLab. Naast haar werk aan koninklijke sierhekken, die ter gelegenheid van de troonswisseling samen met de lindebomen in verschillende Nederlandse gemeenten een plek krijgen, ontwerpt Margot Berkman dit sierlijke koningsdamast. De symboliek, die in de sierhekken is verwerkt, vind je ook terug in het glanzende witte en wit-oranje damast. Geïnspireerd door de transparantie van oud kant, maar ook door kalligrafische middeleeuwse handschriften, is een ontwerp tot stand gekomen met elementen die verwijzen naar de geschiedenis van de Oranjes. De oranjeboom met zowel vrucht als bloesem symboliseert voor het Huis van Oranje standvastigheid, onsterfelijkheid en verbondenheid. Maar ook symbolen van het koningschap, een kroon en scepter, zijn als motieven terug te vinden in het damast. Verborgen in het middenmotief is de kop van een leeuw te ontwaren, refererend aan het Nederlandse rijkswapen. Als strooimotiefjes zijn ook zonnen ingeweven. Zij grijpen terug op de Incazon uit het wapen van Argentinië, het vaderland van koningin Máxima.