De lente doet morgen zijn intrede. De winterjas, de wollen shawl, de handschoenen en de wanten gaan we langzaam opbergen. Het is een handeling die we jaarlijks als een automatisme uitvoeren en er verder niet bij stilstaan. Maar wist jij dat de handschoen symbolische betekenissen heeft? En dat de handschoen en de want een belangrijk aspect in de kunst zijn? Annemarieke Willemsen deed er onderzoek naar en schreef hierover de prettig leesbare publicatie ‘Honderden… Van hand tot hand – Handschoenen en wanten in de Nederlanden voor 1700’. Uiteraard met vele afbeeldingen.


In de 17e eeuw was het voor welgestelde mannen en vrouwen gebruikelijk om uit te gaan met leren handschoenen. Dit zien we terug in de schilderkunst. Een voorbeeld: kapitein Banning Cocq en Willem van Ruitenburch staan op het beroemde schilderij De Nachtwacht afgebeeld met handschoenen. Het valt op dat de personen op schilderijen vaak één handschoen aan hebben en één handschoen uit. Het uitdoen van een handschoen voor het geven van een hand of een kus op de hand is een manier om vertrouwelijkheid te tonen.


Handschoenen die op een schilderij op de grond liggen, staan symbool voor een buitenechtelijke verhouding. Ook staat de handschoen symbool voor een verloving of huwelijk. Bij afwezigheid van één van de huwelijkspartners kon er ‘met de handschoen’ worden getrouwd. En het zal je niet verbazen dat handschoenen een symbool van netheid is omdat ze de handen bedekken.


Voorname vrijage, Willem Pietersz Buytewech, 1616-1620.
De publicatie van Annemarieke Willemsen is gebaseerd op meer dan honderd opgegraven handschoenen en wanten honderden bovengronds bewaarde handschoenen en afbeeldingen en vermeldingen ervan in schriftelijke bronnen. De oudste handschoenen ter wereld stammen uit het graf van Tutankhamun en dateren van 1333 tot 1323 voor Chr. Het gaat hier om 28 handschoenen van verschillende maten en ‘split mittens’ met twee delen voor vingers en een opening voor de duim. Wanten zullen er ‘altijd’ al geweest zijn om de handen tegen de kou te beschermen. De oudste wanten uit Nederland dateren uit de Vroege Middeleeuwen, één uit het Friese Aalsum (600-900 na Chr.) en één uit Dorestad (700-900 na Chr.).


Gekleurde handschoenen van Tutankhamun, linnen en wol, lengte 53 cm.
Hoe de leren handschoenen en wanten, en de wollen wanten werden gemaakt, beschrijft Annemarieke uitvoerig. Hierbij is het interessant om te weten dat vanaf de 16e eeuw wanten en handschoenen ook wel gebreid zijn van tot draad gesponnen wol, met twee of meer naalden. Uit een Groningse gracht zijn de volgende 16e eeuwse handschoenen en wanten gevonden: twee wanten van geweven wol, één gebreide want met een lange manchet en vier gebreide handschoenen. Ze zijn allemaal afgesleten en soms gerepareerd.


In de 16e en 17e eeuw komen wollen wanten veel voor op winterlandschappen en ijsscènes. Deze wanten worden door ‘de gewone mensen’ gedragen, de rijkere personen – afgebeeld op de schilderijen – dragen leren handschoenen met geborduurde manchetten.


Verder neemt Annemarieke de volgende handschoenen en wanten onder de loep: werkwanten, gespleten wanten, handschoenen als insigne, militaire handschoenen, handschoenen voor sport en spel, handschoenen als waardigheidssymbool, handschoenen en ringen en de internationale context. Na het lezen van deze goed gedocumenteerde publicatie ga je toch anders denken over de handschoenen en wanten die je binnenkort gaat opbergen.


‘Honderden… Van hand tot hand – Handschoenen en wanten in de Nederlanden voor 1700’, Annemarieke Willemsen. Het boek is rijk geïllustreerd in kleur, heeft 198 pagina’s, is 18x 22 cm groot en een paperback uitgave. Prijs: € 19,50 – ISBN 978 90 8932 127 5. Uitgegeven door SPA uitgevers.


Geborduurde manchetten van handschoenen, Engeland, 1600-1625. Victoria & Albert Museum.