Grote gezinnen zijn van alle tijden, lees ik in de publicatie Gezin XXL, geschreven door Ad Rooms. Al in de 17e eeuw werden burgers gewezen op het belang van het gezin als basis van een gezonde samenleving. De man zorgde voor het brood op de plank en de vrouw voor het huishouden en de kinderen. Dit bleef zo tot ver in de 20e eeuw. Kom je zelf niet uit een groot gezin, dan ken je vast wel iemand uit je omgeving die veel broers en zussen heeft. Het katholieke geloof heeft een duidelijke stempel gedrukt op het ontstaan van grote gezinnen. Mannen en vrouwen die niet voortvarend genoeg waren met het produceren van het nageslacht kregen in de biechtstoel ’t schuifke, schrijft Ad Rooms. Dat wil zeggen dat de priester het luikje tussen hem en de biechteling sloot en weigerde de zonden die waren opgesomd te vergeven. Vanaf de jaren vijftig van de vorige eeuw gingen gezinnen, als gevolg van de toenemende welvaart en de tanende invloed van de kerk, veel bewuster om met de mogelijkheden van gezinsplanning. Mensen kiezen nu meer bewust voor een groot gezin en intussen zien we steeds vaker samengestelde gezinnen (patchworkgezinnen).
Moeder van Wim van Est met familiefoto, 1960. De Brabander Wim van Est was in de jaren 1950 de meest succesvolle van zes wielrennende broers. De moeder van Wim van Est laat een een foto zien waarop zij met haar man is gefotografeerd te midden van de vijftien kinderen (en op dat moment twee kleinkinderen). Wim wordt met de linkerhand aangewezen.
Zijn er nadelen te noemen van het leven in een groot gezin? De zanger Albert West die opgroeide in een gezin van negen kinderen weet niets te bedenken. Hij kijkt met veel plezier terug op zijn jeugd. Maar wat de één fantastisch vond, was voor de ander niks. Beatrijs Smulders, wellicht de bekendste verloskundige van Nederland, zag zeker nadelen van het opgroeien in het gezin van acht kinderen. ‘Het was vaak vechten om het grootste stuk koek of de meeste aardbeien met de grootste dot slagroom.’
Veel kinderen betekende ook veel namen verzinnen. Ze werden vaak vernoemd naar familieleden, peters, meters en heiligen. De familie en bekenden werden via een geboortekaartje op de hoogte gebracht van de gezinsuitbreiding. Zo had een gezin met elf kinderen altijd hetzelfde ontwerp voor het geboortekaartje, maar wel steeds met een ander versje. Bij de elfde luidde het versje: ‘Ben je de eerste of de elfde, de vreugde is wel hetzelfde, maar weet je wat er kleiner wordt? Het plaatsje in bed en voor je bord.’
Naarmate het gezin groter werd, was het van belang dat er regels waren en ieder kind kreeg een taak. Oudere meisjes namen vaak de rol van de moeder over bij de opvoeding van de jongeren. Ze hielpen bij de was, het schoonmaken en het klaarmaken van het eten. De jongens werden ingeschakeld voor allerlei klussen en voor de zorg om voldoende eten op tafel te krijgen. Tot ver in de 20e eeuw kwamen groente en fruit van de seizoenen op tafel. In de jaren vijftig van de vorige eeuw kwamen er meer mogelijkheden door de toenemende welvaart. Er werd kennisgemaakt met pasta- en rijstgerechten. De tafel om aan te eten met veel mensen moest een behoorlijke afmeting hebben. Met negentien kinderen was het helemaal een probleem om ze allemaal aan één tafel te krijgen. ‘We hadden een tafel die 3,5 m lang was. Maar zelfs die was nog te klein. Er zaten drie kinderen te eten aan de naaimachine en nog twee aan het aanrecht. Iedereen had altijd zijn eigen plek.’
In een groot gezin was het heel normaal dat kinderen kleding droegen waar hun oudere broertjes of zusjes al waren uitgegroeid. De moeder maakte de kleding vaak zelf, of riep de hulp in van naaisters. Er werd veel gebreid. Kleding die gaten vertoonde werd hersteld, sokken gestopt.
Zoals het met kleding ging, gebeurde dat eveneens met speelgoed. De ballen en poppen gingen van het ene naar het andere kind. Het was allemaal vanzelfsprekend. Veel speelgoed werd zelf gemaakt of hersteld.
In het laatste hoofdstuk van de publicatie wordt aandacht besteed aan grote gezinnen van nu. Het aantal is drastisch teruggelopen, maar ze bestaan nog steeds. Mensen kiezen meestal bewust voor een groot gezin. Het gezin Flietstra bestaat uit zeventien kinderen. Dit is gebeurd uit geloofsovertuiging. Vader en moeder hebben op grond van hun christelijk geloof alle kinderen aanvaard die God aan hen heeft gegeven. Het wel en wee van deze familie is te volgen op de website Flietstra.
Gezin XXL – Het grote gezin in Nederland geeft een goede indruk van het opgroeien in een groot gezin. Nadelen worden nauwelijks ervaren, bijna iedereen kijkt met veel plezier terug op zijn jeugd. Het boek is zeer rijk geïllustreerd waardoor de lezer veel herkenning zal ontdekken ook al ben je niet opgegroeid in een groot gezin.
Gezin XXL – Het grote gezin in Nederland, Ad Rooms, wordt uitgegeven door WBooks en verschijnt bij de expositie Gezin XXL in het Noordbrabants Museum. ISBN: 978 94 625 8030 5, prijs € 19,95.
De afbeeldingen komen uit het boek Gezin XXL – Het grote gezin in Nederland.
De expositie Gezin XXL in het Noordbrabants Museum bezocht ik op 24 juni. Een verslag met foto’s kun je hier vinden.