De Wereld in Oude Ansichten


Een week geleden wierp ik een blik op de website van Walburg Pers en tot mijn grote verbazing ontdekte ik het boek De Wereld in Oude Ansichten dat in 2011 is uitgegeven. In datzelfde jaar kreeg mijn project Textielpost al ruim een jaar regelmatig de aandacht op dit blog. Hoe kan het toch dat het boek van Peter Cuijpers aan mij is voorbijgegaan?

De inleiding van de publicatie De Wereld in Oude Ansichten vertelt de voorgeschiedenis van de ansichtkaart en verder geeft Cuijpers aan dat in zijn boek de communicatie voorop staat, en dan gaat het om de afzenders, de ontvangers en de boodschappen die ze elkaar stuurden.


Twee schooljongens, 13-6-1904, van Jan in Amsterdam naar zijn broer in Duitsland. ‘Hou je niet van fantasiekaarten, ik heb nog een heele voorraad die zal ik je toch maar stuuren voor de jongens zijn ze toch wel aardig, ik snor die nog wel eens zoo bij de rommel op de markt, dan heb ik ze goedkoop.’

Het drukken van de ansichtkaart heeft zijn geschiedenis die Cuijpers in de eerste hoofdstukken van zijn boek belicht. Zo lees ik dat de lithografie, vooral de kleurenlithografie, arbeidsintensief was en daardoor dus duur. Er moest iets nieuws komen en dat was de lichtdruk of fototypie, ook wel lijmdruk genaamd. Het is een combinatie van fotografie en persdruk en berust op de toepassing van lijm en chroomzuurkalium. Veel lichtdrukkaarten werden met de hand geheel of gedeeltelijk ingekleurd. Behalve lithografie en lichtdruk was er nog een derde procedé: de autotypie. Dit zijn de gerasterde clichés, vooral van zink, die nog tot ver in de jaren zeventig van de vorige eeuw in allerlei drukwerk werden gebruikt. In Nederland kwamen rasterdrukken of autotypieën voor op ansichtkaarten vanaf circa 1900. Vanzelfsprekend werden allerlei druktechnieken in combinatie toegepast en constant verbeterd. Ook de gekste druktechnische grapjes werden bedacht, zoals kaarten met luikjes erin, borduursels, glittertjes, echt haar, dieren met draaiende ogen, geurkaart en draaiende rondjes.


Twee dansmeisjes met witte onderrokken, Gruss (merkloze litho), 23-9-1899. In Amsterdam, van vrouw aan ‘professor in de morphine’. ‘Door deze de melding dat de picnic zondag as niet doorgaat. Ik lig al sedert Woensdag op bed.’

Een bijzondere plaats nemen de fotokaarten in, die veel in omloop kwamen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Soldaten werden alleen of in groepsverband gefotografeerd door rondtrekkende fotografen. Duitse militairen en familie mochten elkaar gratis brieven, pakjes en ansichtkaarten sturen. De overheid zag natuurlijk in dat het contact met het thuisfront de allerbeste motivering voor de soldaten was, dus ze zorgde niet alleen thuis, maar ook bij de troepen te velde voor postfaciliteiten en een breed aanbod voor kaarten in de eigen legerwinkels.


Lieb’ Mütterchen, verzage nicht!, Feldpost naar Mainz, 13-4-1915. ‘Des lieben Vaters Feldpostbrief Lass uns auf’s neue lesen.’

De grootste bloeiperiode van de ansichtkaart ligt tussen 1900-1920. Het toerisme en reizen nam toe. Een aardig citaat uit een verzamelaarsblad van juli 1900 is van ene G.R. Sims die na een reis het volgende schrijft: ‘Het pad van de toerist is bezaaid met schrijvers van ansichtkaarten. Men komt op een stationsperron, en iedereen heeft een pen in de ene hand en een kaart in de andere. In de trein idem. De reizigers conserveren niet met elkaar. Ze hebben een stapeltje ansichtkaarten op de zitting naast zich liggen en schrijven maar door, zonder op of om te zien.’ Hoe anders is het vandaag de dag. Velen onder ons zijn in de trein bezig met de smartphone. Men kijkt niet op of om, de ogen zijn gericht op het beeldscherm.


Man met twee meisjes en champagne op het strand. Printed in Germany, 30-5-1919. In Duitsland verzonden aan een man in Charlottenburg. De Duitsers waren tot de Eerste Wereldoorlog technisch gesproken de beste drukkers.

Bij het uitzoeken van een prentbriefkaart kies je een afbeelding die bij de persoon past naar wie de kaart wordt verstuurd. Gaat het om een verjaardag dan kies je voor een verjaardagskaart, wil je een stad of dorp laten zien aan de ontvanger, dan ga je voor een topografische kaart, of ga je wellicht voor een komische kaart, of een paas-, kerst- of nieuwjaarsgroet. Dit zijn slechts enkele voorbeelden van de vele soorten ansichtkaarten die er zijn.


Schoorsteenveger, dienstmeisje en hoefijzer, 27-7-1903. Binnen Den Haag, Antoon groet mejuffrouw. Het schortje is van opgeplakte zijde. De kaart heeft bovendien reliëf en goud. De schoorsteenveger is een gelukssymbool. Vermoedelijk was de kaart bedoeld als Nieuwjaarswens, maar is die opdruk vergeten.

Het is moeilijk vast te stellen welk type ansichtkaart het oudste is. Misschien zijn het de kerst- en nieuwjaarskaarten, of anders wel de verjaardagskaarten. Cuijpers neemt in zijn boek de categorieën: Groeten uit – Wensen algemeen – Wensen persoonlijk – Topografie – Actualiteit en Fantasie onder de loep met veel afbeeldingen van prentbriefkaarten. Hiermee zet de auteur een helder en duidelijk verhaal neer.

Miljoenen ansichtkaarten zijn er gedrukt waarvan slechts een fractie bewaard is gebleven, zowel beschreven als onbeschreven exemplaren. Populair drukwerk werd niet in een prentenkabinet of bibliotheek bewaard, maar stukgelezen of aan de muur gehangen. ‘Daarom vind ik contemporaine punaisegaatjes in een oude ansichtkaart geen min, maar een plus’, schrijft Cuijpers. En zo komen we dan weer terug bij het project Textielpost. Op meerdere kaarten is een sticker geplakt door een postbedrijf. Voor mij geen enkel bezwaar, eerder een toegevoegde waarde aan de kaart.


Drie meisjes met hoed, 5-6-1905. Bertha, Nelly en Willemien wensen ‘beste Ruutje’ geluk met zijn verjaardag (alles achterstevoren geschreven). De kopjes zijn nogal fout ingemonteerd. Aan het punaisegaatje te zien was Ruutje wel gecharmeerd.

De uitgave De Wereld in Oude Ansichten – 1900-1920 van Peter Cuijpers heb ik met veel belangstelling gelezen en is een goed naslagwerk voor de liefhebber van de ansichtkaart. Zijn verhaal wordt verrijkt met veel afbeeldingen van de prentbriefkaart waarbij de nadruk ligt op niet-topografische kaarten. ISBN: 978-90-5730-758-4. Prijs € 9,95. Uitgever: Walburg Pers, Zuthphen.

5 gedachten over “De Wereld in Oude Ansichten

  1. Berthi er gaat weer een hele wereld voor je open…zo kan je nog wel verder met verzamelen. Je hebt het boek natuurlijk gelijk aangeschaft …de prijs is geen bezwaar !!

  2. Wat bijzonder dat je het boek nu toch in je collectie hebt. Ik heb genoten van deze post, erg leuk, zoveel wat ik nog niet wist!!

  3. zelfs anschtkaarten verdienen een boek , een leukerdje Gaat op mijn lijstje voor verjaardag cadeautje Basje fijne dag Poetsen ?????

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *