Friese merklap 1786 op de merklappenexpositie in Hoorn?


In de jaren zeventig van de vorige eeuw zijn onder leiding van Alberta Meulenbelt, voormalig conservator textiel van het Nederlands Openluchtmuseum, diverse merklappenexposities georganiseerd in ons land. Na het plaatsen van mijn laatste berichtje over de Friese merklap 1786 pakte ik de knipselmap van Wim en Tine Rogman van Hoeve de Waert (voormalig museum voor merklappen en volkskunstborduurwerk). Wie weet zou er nog een interessant artikel te vinden zijn. Ik vond vier knipsels met het onderwerp Merklappen in Hoorn. De voorbereiding van de tentoonstelling was in handen van: A. Meulenbelt-Nieuwburg (Nederlands Openluchtmuseum), mejuffrouw J.B. Waardenburg (Zuiderzeemuseum) en M.G.A. Schipper-van Lottum (deskundige op het gebied van merklappen, Amsterdam). Nu is het voor mij zeker dat in het Zuiderzeemuseum geen merklappenexpositie is geweest. Ik haalde de catalogus van de tentoonstelling Merklappen in Hoorn uit de kast. In het voorwoord lees ik dat er ruim 300 merklappen tentoongesteld waren. Circa 200 mensen hadden één of meerdere merklappen uitgeleend voor deze tentoonstelling. Naast deze lappen in particulier eigendom hebben de samenstellers van de tentoonstelling ook nog kunnen putten uit het eigen bezit aan merklappen van het Westfries Museum en uit de rijke collectie van het Zuiderzeemuseum. De tentoonstelling was opgebouwd uit merklappen uit alle delen van Westfriesland en het noorden van Noord-Holland en vormde daarmee een representatieve afspiegeling van wat dit deel van ons land aan deze charmante volkskunst (volgens het voorwoord van W.A. Braasem, conservator Westfries Museum) had te bieden.


Vandaag heb ik Karin Wester, conservator textiel Westfries Museum, gesproken. Bij hun museum in het archief is alleen de catalogus en enkele foto’s van merklappen uit hun eigen collectie bewaard gebleven van de grote tentoonstelling in 1972. Alles wat Albarta Meulenbelt aan voorbereidingen heeft gedaan voor deze reeks merklappenexposities zou eventueel te vinden zijn in het archief van het Nederlands Openluchtmuseum. Via Karin Wester kwam ik bij Anca Egas (conservator textiel Nederlands Openluchtmuseum) terecht, het juiste adres. Alle informatie wat bewaard is gebleven, bevindt zich in het archief van het Nederlands Openluchtmuseum. Anca gaat volgende week voor ons in de papieren zoeken of de Friese merklap 1786 te zien was op de expositie Merklappen in Hoorn.

Martine was circa 14 jaar toen zij het patroon van de Friese merklap 1786 kocht in het Zuiderzeemuseum. Dat vertelt ze in dit bericht. Verder kan Martine het volgende er nog over zeggen: ‘Als ik aan de merklap in het museum denk, hing hij daar niet alleen. Het zou heel goed mogelijk zijn dat er enkele merklappen in vaste opstelling hingen. Het was in ieder geval in een aparte ruimte!!! Ik was natuurlijk erg jong en dan is je perceptie anders. Wat ik wel zeker weet is dat bij mijn patroon geen DMC nummers zaten, alleen een legenda met de te borduren tekens en de beschrijving van de kleur zoals beige – licht groen – goud etc. Ik weet nog dat ik ben teruggelopen naar de merklap om zo goed mogelijk de kleuren te onthouden.’

Als laatste wil ik nog iets vertellen over de benaming volkskunst voor de merklap. In de 20e eeuw werden merklappen door musea aangekocht als zijnde volkskunst. Hier was Bix Schipper-van Lottum het nooit mee eens. Ze werd zelfs boos als men sprak over volkskunst voor de merklap. Om te bewijzen dat de merklap geen volkskunst was, ging ze een boek schrijven. Dat werd Over merklappen gesproken… . Dat Bix Schipper in 1972 al veel merklappen gezien had zal zeker meegespeeld hebben om aan een boek te beginnen. Een groot gedeelte van de beschrijving van de merklappen komt uit Noord-Holland. Maar, de belangrijkste reden was om een bewijs te leveren dat merklappen een onderdeel van het onderwijs was, zoals zij aan mij vertelde. Bij het voorwoord in haar boek Over merklappen gesproken… schrijft Bix Schipper-van Lottum al direct dat merklappen een onderdeel van het onderwijs was. Op pagina 51 komt ze hier nog eens op terug:
De merklap geen volkskunst maar onderwijs.

36 gedachten over “Friese merklap 1786 op de merklappenexpositie in Hoorn?

  1. Dan denk ik bijna dat het niet een friese lap is, maar een West Friese..(ik heb er weinig verstand van en waarom ik dit schrijf is ook een raadsel) en wel om de kleuren…. Ik gaf al aan dat ik een 17de eeuwse Marken lap heb gemaakt met de kleuren 926 en 610-612-613… Als je naar de Friese lappen kijkt uit de 18de eeuw zijn die allemaal met mooie zachte kleuren en komt niet overeen met dat blauw/groen/beige.. of schrijf ik nu iets heel doms???
    Leuk dat ook mevr. Egas er naar gaat kijken/zoeken in het archief Meulenbelt.

  2. @Cathrina, bij de aankoop van de Friese merklap in 1956 door het Zuiderzeemuseum is de aantekening gemaakt: Geografie: Friesland. Maar goed, zij kunnen het wellicht verkeerd beoordeeld hebben en de verkopers wisten de herkomst van de merklap niet meer. Of… was het toch een familielap en hadden zij geen kinderen? Was de familie De Vries geëmigreerd van Friesland naar Westfriesland?
    Voor mij was nieuw dat er zo vaak het jaartal op de lap geborduurd is, maar volgens Gieneke Arnolli komt dit vaker voor op Friese merklappen. Ik zal eens met haar gaan overleggen. Misschien zijn er in het Fries Museum enigszins vergelijkbare merklappen want tot nu toe ken ik geen enkele Friese merklap die enige overeenkomst vertoont met de lap uit 1786. Er moeten toch meerdere merklappen in deze stijl zijn?
    Overigens vind ik de merklappen van Marken toch heel anders. In mijn verzameling had ik diverse 17e/18e eeuwse Markense merklappen en daarvan was de kleur blauw heel anders. En de kleur groen kwam er niet in voor.
    Ik ben benieuwd naar de kleurenfoto van de originele Friese merklap 1786. Laten we het voorlopig op een Friese merklap houden. Ik hoop dat de kleuren dan ons meer kunnen zeggen en wat ik steeds belangrijker ga vinden, zijn er vergelijkbare merklappen uit ongeveer dezelfde periode.

  3. Ja de Marken lappen zijn heel anders… maar wat ik wilde zeggen was eigenlijk… de kleuren, kwamen die blauw en beige kleuren in West Friesland mogelijk meer voor.
    Heb namelijk toch de indruk dat de dames die hem in het Zuiderzee Museum toentertijd hebben gekocht, goed naar de kleuren hebben gekeken. Net wat Martine deed, kleuren goed opgenomen.
    Ben nog steeds nieuwsgierig wat die uiteindelijk zijn. Zwart wit is ook niet alles..!!!

  4. Wat een mooi vervolg op de zoek tocht.
    Heerlijke informatie, die ik nog niet zo goed kan opslaan maar gelukkig hier als een mooi naslagwerk staat opgeslagen !!

  5. Heerlijk, weer wat meer informatie in de zoektocht! mw. Boone-Stolp schrijft in “Merklappen” uit 1960 ook over de kleuraanduiding: “Van een ongedateerde linnen lap is deze vaas met grote bloemen overgenomen. Voor iedere gebruikte kleur is een tekentje gezet. Even was er de verleiding er de kleuren bij te zetten, maar niemand heeft iets aan een kleuraanduiding als bijvoorbeeld blauw-paarsrood-rood. Oude garens zijn niet in onze kleurennummers onder te brengen.” Misschien weerspiegelt dit de gedachte van die tijd en ondersteunt het de gedachte van Martine dat er geen kleurentabel bij het patroon heeft gezeten.

  6. Nieuw woord voor de Van Dale: merklappennetwerken…..werkwoord. vervoeging: Berthi merlappennetwerkt….
    Ik geniet.

  7. Nog een alinea over kleurgebruik uit “Kruuskes van mine letterdoek” uitgegeven in 1961 door de Nederlandse Bond van Plattelandsvrouwen:
    “Merkwaardig is, dat op de oudste letterdoeken de kleuren gewoonlijk het beste bewaard zijn gebleven. Dit wil niet zeggen, dat de kleuren en kleurencombinaties ook altijd even fraai waren. Men koos vaak en veel te bonte kleuren, hetgeen van kinderwerk ook niet behoeft te verwonderen. Soms gebruikte het borduurstertje garen met aflopende kleuren, waardoor het moeizame werk voor haar misschien wel afwisselender werd, maar de patronen een onrustige indruk gaven. Pas als je ze na gaat tekenen, bemerk je, hoe harmonisch die patronen zijn opgebouwd en hoe knap ze in elkaar zitten. Als men bij het nawerken de veelheid van kleuren wat beperkt, en bovendien niet al te sterke contrasten kiest, zal men veel plezier van de oude patroontjes beleven.” Ook hier dus geen kleuradviezen maar juist het overlaten aan de fantasie van de borduurster. Zowel “Kruuskes van mine letterdoek” als “Merklappen” zijn goed verkochte merklapboekjes, in Ariadne werd tot ver in de jaren zeventig nog geadverteerd voor “Merklappen”.

  8. Gelijk bij het binnenstappen hier zie ik de vergeelde krantenknipsels en als je Hoorn leest en merklappen dan kan het niet anders zijn dan een vervolg op Het grote verhaal in 2011 over merklappen en vooral die ene lap waar we nog veel meer van willen weten .
    Met z.n allen zijn we geduldig maar evengoed barstens nieuwsgierig hoe het verdere verloop zal zijn over dit onderwerp .
    Bekende namen komen er langs , zij die prachtige boeken maakten om ons blijvend informatie te geven over de vele merklappen die er in de loop der jaren zijn vervaardigd .
    Ik voel me rijk dat de bekende namen hier mogen rusten op mijn boekenplanken .
    Al komt er van die rust der namen niet veel terecht met al onze belangstelling die er opengebroken is worden de namen oh zo vaak ter hand genomen en daar zijn ze toch eigenlijk ook voor bedoeld .
    Ik heb bewondering voor al het speurwerk dat er al gedaan is en waar we zoveel genoegen aan beleven en veel kunnen leren .

  9. Ik krijg de neiging om alles wat ik verzameld heb op merklappen gebied door te spitten. Door deze spannende speurtocht ga ik ook anders kijken naar mijn patronen en jeuken mijn vingers om ‘iets’ te gaan borduren…

  10. Ieder borduurt op zijn eigen wijze. De een wil een merklap zo exact mogelijk naborduren en zoekt kleuren die dicht bij het origineel zitten.
    Een ander lapt dat allemaal aan haar laars en volgt haar eigen weg en kleurkeuze.
    De smaak van de tijd spreekt ook mee: zoals Maaike zo mooi weergeeft.
    Hoe dan ook, het valt me op dat de lappen die we tot nu toe gezien hebben erg veel overeenkomsten hebben qua kleur.
    Maar deze lap van toen heeft met het verhaal van nu een extra leuke geschiedenis gekregen. Een geschiedenis die nog niet helemaal af is zelfs.

  11. @Cathrina, de kleur beige komt volgens mij ook vaak voor op de Friese lappen, en de kleur blauw op de heel oude merklappen van Marken is naar mijn idee iets anders van kleur. Overigens borduurde men op Marken op de heel oude merklappen met linnen garen op linnen.
    Ik wil heel graag de originele kleuren zien van deze Friese merklap en weten of er vergelijkbare lappen bestaan.
    Hier zie je een onafgemaakte Friese merklap, ook met licht blauw erin verwerkt!
    http://berthi.web-log.nl/berthi/2006/04/friese_merklap.html
    @marian’ne m, gelukkig kun je op elk moment alles rustig terug lezen! Super handig!:-)
    @Maaike W, ik ben zo benieuwd of er een kleurentabel naar boven komt. Misschien kon je een compleet pakket kopen of alleen een los patroon?
    @Gerrie, nieuwe informatie, roept ook weer nieuwe vragen op!
    Grappig toch!
    @Betty, enig dat een zoektocht zoveel losmaakt!

  12. bedankt voor alle infos en zoekacties Het heeft al veel opgeleverd maar er komt nog meer berijp ik .Ik vind dit een super lap worden , ]jammer dat mevrouw Bix eb abdereb dit niet zullen weten. Fijn weekend Basje

  13. Na deze speurtocht kun je zo in dienst als detective.
    Mooi dat je het tot in de puntjes uitzoekt!
    Janny

  14. Er is al heel wat speurwerk gedaan naar deze merklap. Op oude patronen staat heel vaak alleen de kleur zonder nummer.
    Heel wat boeken en knipsels zijn doorgekeken, mails en telefoontjes zijn er over en weer gepleegd.
    Gerrie schrijft zo mooi over de weesmeisjes die maar zitten te wachten.
    Berthi kennende wil ze het naadje van de kous weten (om in textieltermen te blijven) en blijft onderzoek doen.
    Wat hebben wij een mooie hobby, noem het maar een levenswerk.
    Je gaat ook meer letten op wat er in je huis hangt, ik zie de merklap met het jaartal 1714 boven mijn tafel hangen (geborduurd in 19…?)
    Nu ga ik weer met letters bezig. Als er in de gezinnen van onze nichtjes en neefjes een baby wordt geboren borduurt oud-tante Elma een slab met de naam erop.
    Gisteren heeft LOTTE een zusje gekregen, haar naam is SUUS, dit is maar een korte naam dus kan vandaag nog op de post.

  15. Met aandacht volg ik het verhaal van de Friese letterlap,geweldig, wat een zoektocht! Maar ik vraag me over letterlappen wel eens wat af, namelijk iets over de kleuren. Oude merklappen zijn meestal heel gedempt of z.g. “oud” van kleur. Zijn deze kleuren door de tijd verschoten of waren ze vroeger ook al zo. Ik weet dat er met natuurlijke verfstoffen geverfd werd in vroeger tijden, maar heldere kleuren waren er best wel. En misschien waren die kleuren wel minder lichtecht dan onze moderne geverfde garens. Een voorbeeld: In Angers hangen de beroemde tapijten van de Apocalyps. De kleuren worden vaak geroemd, maar die zijn heel erg verschoten. Vooral het geel was niet kleurecht en daardoor is alle groen blauw geworden. Je kunt dat zien aan de achterkant waar de kleuren veel helderder zijn.Is er met onze merklappen ook zoiets gebeurd? Ik vraag me dat wel eens af en misschien weet iemand het antwoord? Is er verschil in kleur tussen voor- en achterkant van oude merklappen?

  16. Als je naar een (absoluut niet te vergelijken denk ik) perzisch tapijt kijkt door de jaren heen, zie je ook dat de onderkant een stuk mooier van kleur is..
    Zal dan mogelijk toch de tand des tijds zijn….(?????????)
    Nu je dit stelt….vraag ik me af of ik de merklappen die ik gemaakt heb en ingelijst achter glas..ook uit het licht moet halen en ergens anders ophangen…
    Berthi, als je gelegenheid krijgt het origineel te zien, wil ik sowieso wel met je mee..(*-*)

  17. @MarianneP: over het verkleuren van textiel:
    (Uit Pronkjuweeltjes uit het land van Jaarfke geschreven door Hennie Stevan-Bathoorn) “Verkleuren van geborduurd textiel Het kan zowel aan de “Engelse” methode van verven (eikenbast met ijzervitriool) als aan de ouderdom worden geweten dat de zwarte draad van sommige bewaard gebleven borduursels verkleurd is tot roestkleurig donkerbruin. In het verslag van de Musea Textielcommissie van 1974 kan men lezen “Sommige looistoffen zijn ook beitskleurstoffen, zoals tannine dat in een verbinding met ijzer een donkerbruine tot zwarte kleur oplevert. Over de toepassing van deze verfmethode was men het vaak oneens en het verven is dan ook afwisselend verboden en toegestaan geweest. Er werd nl. voorgebeitst met ferrosulfaat dat na enige tijd een verwoestende invloed had op de textielvezel. Het gevolg is dan ook geweest, dat in sommige tapisserieen de bruine en zwarte partijen geheel of gedeeltelijk zijn verdwenen. Helaas treft men dat vernietigende effect ook aan op heel wat merk- en stoplappen.

  18. Steeds leuker dat verhaal over deze merklap…ik volg het met aandacht vanuit H.
    Zeker omdat mijn eigen familie de Schouwstra’s uit Oude Schouw vlakbij Grouw, alwaar ze een herberg aan het water runden en de veerpont bedienden (nu zit er een enorm van der Valkachtig geval)voor een deel naar West Friesland emigreerde en in Andijk neerstreek. Daar was mijn overgrootvader burgemeester en fietste mijn grootvader als jongen elke dag over de dijk naar Enkhuizen,naar school…Mijn hart gaat op een rare manier altijd open als ik daar in Enkhuizen en Hoorn rondzwerf en het mooie zangerige westfries hoor…raar hè? Dus of de lap nou fries is of westfries, maakt mij niet uit. Als ik ooit de kans krijg hem te maken, komen er zeker de initialen van mn grootvader in: Jelle Klaas Schouwstra, mijn superopa van lang geleden..ik was gèk op hem en op zijn mooie verhalen van vroeger! Succes met speuren Berthi!

  19. Frouke en dan hoop ik voor jouw dat er nog een aantal leuke dingen van Opa Schouwstra bewaard zijn gebleven…

  20. ik volg trouw de info en geniet van alles wat er over naar boven komt of nog gaat komen

  21. Zeker , Berthi, onder andere zijn viool, waarmee hij op school muziekles gaf en die van zijn vader was. Onze Nynke speelt er nog altijd op! En…hij ging altijd vanuit Zwolle kaas halen in West Friesland en geen groter feest dan smorgens bij opa en oma logerend, bij hem aan tafel te zitten, waar hij bescchuitjes met kaas maakte voor de hele familie. Zo’n grote harde ronde westfriese kaas…en hoe hij die sneed…ik zie het nog voor me…en die beschuitjes waren het allerallerlekkerste van de werel! En dan vertellen…dát kon hij!Je ziet, ik word helemaal sentimenteel! Op mn bureau staat opa in vol ornaat met prachtige snor en viool. Het was een rasleraar en we kregen erg veel van hem mee.Op zijn 80ste gaf hij nog Nederlandse les aan allochtone volwassenen!

  22. Hallo.
    Wat zo’n merklap niet allemaal in zijn werk brengt. We weten nu welke merklap het is.
    Maar toch? Kasten worden uitgehaald, boekjes nagekeken,
    op hoop dat er een patroon te voor schijn komt. Berthi en nog vele andere zijn op grote zoektocht! Geweldig! Frouke vertelt over haar opa en oma.
    Nu zie je maar alle dingen van jaren geleden komen weer terug naar de tijd van nu. Elke dag moet ik even spieken of er nog nieuws is over de nu zo belangrijke merklap.
    Als het patroon er is/ komt, ga ik hem zeker maken.
    Fijne zondag José.

  23. Ik geniet echt van deze zoektocht… Wat een werk kan er gaan zitten in zomaar een reclamefimpje… Ben heel benieuwd wat er uit de info van het Openlucht Museum komt…

  24. Mocht je genoeg hebben van het verheel DE-lap, kijk hier dan eens….
    Jammer dat ik het te laat wist voor de kijkdag.. morgen begint de veiling van deze prachtige collectie..
    [www.derksen-veilingbedrijf.nl]
    na de veiling zullen ze wel niet meer te zien zijn.
    Maar dan is er ook nog deze:
    http://www.merklap.nl/
    1015 merklappen van Metropolitan Museum online
    Deze heb ik doorgespit en kwam nog wel een aantal hollandse lapjes tegen..en o.a. onafgemaakte Marken lapjes (met uitkijkjes)
    Gewoon leuk om te kijken..

  25. Mocht iemand binnenkort een kijkje in het Westfries Museum in Hoorn willen nemen, ….. helaas. Vanaf vandaag is het voor 5 maanden gesloten voor een grondige verbouwing.
    Waarom doen ze dit in de zomermaanden????

  26. De misverstanden tussen volkskunst en onderwijs betreffende de merklap zullen
    niet zo gauw opgelost worden. Als men allerlei vormen van volkskunst onder de loupe gaat nemen,zie ik het toch wel als een
    vorm van volkskunst.
    Allerlei symbolische en christelijke figuren
    komen op allerlei decoratieve uitingen voor.
    Alles onder de noemer Volkskunst.
    Hennie Stevan-Bathoorn

  27. Zuiderzeemuseum voor 5 maanden gesloten!
    Moeten we nu ook zo lang wachten op de afbeelding van onze 1786-lap?Dat wordt dan een ware beproeving;we zijn toch echt en oprecht benieuwd naar de “”ware”” kleuren.

  28. @Douth Ruygh, niet het Zuiderzeemuseum is gesloten wegens verbouwing, maar het Westfries Museum:
    http://www.wfm.nl/
    Enne… ik kan deze week weer nieuws vertellen omtrent de Friese merklap 1786. Ongelooflijk, maar waar! Een klein beetje geduld… ik wacht op foto’s!

  29. Ik heb mijn copie-1786 eens goed bekeken.De bovenste rij letters is geborduurd met 3 draden,in kruisjes van drie bij drie dr.
    Hoe zou dat op de andere bekende copieen zijn?De rest is alles met 2 en over twee gemaakt.Als het bij de copieen gelijk is aan de mijne,moet er bij het patroon toch
    zeker een handleiding hebben gezeten.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *