Ignaz Matthey dook in de geschiedenis van het matrozenpakje en schreef hierover de interessante publicatie ‘Het stond je zo schattig’.

Voor de introductie van de matrozendracht als kinderkleding gaan we terug naar eind 18e eeuw. Enkele prenten uit de modeprent serie Gallerie des modes et costumes français (1778-1788) tonen jongetjes die een wijde lange broek aanhebben met tot op de enkels vallende pijpen en om hun middel een sjerp dragen. De bijschriften luiden ‘enfant en matelot’ (kind in matrozendracht) en ‘petit habit de matelot’ (matrozenpakje).

Een van de oudste afbeeldingen van een kind in matrozendracht zijn de portretten die Benjamin Salomon Bolomey omstreeks 1774 maakte in Den Haag van zijn toen vijf- of zesjarige zoontje Pierre-François-Louis.

In Engeland is de vormgeving en kleuren van matrozenkleding veel later op gang gekomen dan in Nederland, lees ik in de publicatie. In de zomer van 1846 kreeg de toen vijfjarige Engelse kroonprins Albert Edward (later koning Edward VII) een kostuum aan dat gezien wordt als het prototype van het klassieke matrozenpakje. Franz Xaver Winterhalter kreeg de opdracht om het prinsje te schilderen in zijn nieuwe outfit.

Het matrozenpakje van de kroonprins is bewaard gebleven en is nu te zien in het Maritiem Museum Rotterdam op de tentoonstelling Fashion, Ahoy!.

Het opvallendste onderdeel van het klassieke matrozenpakje is de grote losse schouderkraag (braniekraag) met V-hals en witte strepen. Deze kraag werd omstreeks 1828 ingevoerd bij de Franse marine en is later overgenomen in de matrozenuniformen van talloze andere naties. In de hoogtijdagen van de matrozendracht boden kledingwinkels en postorderbedrijven een ruime keuze. De ontwerpers leefden zich vooral uit op de kraag, die bij veel matrozenpakjes afneembaar was en daardoor gemakkelijk te wassen.

In de loop van de 20e eeuw kregen matrozenpakjes met korte broek meer de overhand en zien we de Nederlandse kinderen steeds meer de matrozenmuts dragen die gangbaar was bij de marine. Een fluitje aan een wit koord maakte het matrozenpakje compleet.

De matrozenkleding werd niet alleen door jongens gedragen. De Nederlands-Hongaarse fotografe Eva Besnyö (1910-2003) vertelt in een tv-documentaire uit 2003 dat zij en haar zusjes in hun jeugd te Boedapest elke dag matrozenkleding droegen: door de week een blauwe matrozenjurk met witte kraag en ’s zondags een witte matrozenjurk met blauwe kraag.

Aan het einde van de 19e eeuw kwam de matrozendracht in zwang als strand- en sportkleding. Omstreeks 1900 zien we de blouse of jurk met matrozenkraag voor vrouwen als onderdeel van tenniskleding. De gemengde turnvereniging Keizer Otto uit Naarden stelde omstreeks 1906 de matrozendracht verplicht als kleding voor meisjes. De Eerste Heilige Communie werd aangegrepen om kinderen een matrozenpakje aan te kleden en op de foto vast te leggen. De Nederlandse jongenskoren zien we vandaag de dag nog steeds optreden in een matrozenpakje. Als schooluniform is het matrozenpakje niet gedragen in Nederland, wat in veel andere landen wel het geval was.

Vanaf de jaren 1920 hebben allerlei couturiers, onder wie Coco Chanel, Elsa Schiaparelli en Yves Saint Laurent, zich laten inspireren door matrozenuniformen. Filmsterren als Marlene Dietrich en Greta Garbo maakten de sailor look populair als sportieve kleding voor de jonge, modebewuste vrouwen. Ook hedendaagse ontwerpers van haute couture verwerken nog regelmatig marine-elementen.

Dankzij de kinderbijslagwetten van 1939 (mensen in loondienst) en 1951 (kleine zelfstandigen) ging de koopkracht voor gezinnen met kinderen er flink op vooruit. Historicus prof. dr. Wim Willems (1951) herinnert zich de aankoop van een matrozenpakje door zijn moeder: ‘Bij de Kindervriend op de Beeklaan kocht ze al in mijn vroegste jeugd een matrozenpakje. Ze vindt het nu nog jammer dat daar geen foto van is gemaakt, want het stond je zo schattig”. Nog gaan haar ogen glinsteren als ze eraan terugdenkt.’

Volwassenen vonden kinderen in matrozenpakjes bijna altijd schattig, maar veel jongens en meisjes hadden er een gloeiende hekel aan.

Striptekenaar Jan Kruis (1933): ‘Kleding, dat is echt een jeugdverdriet geweest. Ik had kleren die ik haatte. Een matrozenpakje met zo’n lullig broekje tot even boven de knie en daarbij geen kniekousen, maar van die lange gebreide kousen tot bovenaan, die werden vastgehouden door een jarretelletje.’

In het boekje ‘Wat ik nog weet’ schrijft Annie M.G. Schmidt (1911-1995): ‘Uitgelachen worden was overigens mijn lot op school. Mijn matrozenkraagje, mijn leren laarsjes, mijn verkeerde uitspraak van het Zeeuws met een brouwende rrr, dat alles was anders en dus gek en dus lachwekkend.’

De matrozenpakjes behielden hun statuswaarde zolang ze in hogere kringen gangbaar bleven. In het Nederland van omstreeks 1960 verloor het matrozenpakje zijn betekenis als statussymbool. Misschien kunnen de bruidsjonkertjes van het huwelijk van Prinses Victoria en Prins Daniel voor een nieuwe opleving van het matrozenpakje zorgen.

Ignaz Matthey deed grondig onderzoek naar de geschiedenis van het matrozenpakje, niet zoals het alleen in Nederland was, maar tot ver buiten onze landsgrenzen. De gevonden informatie, die niet mis is, heeft Matthey in een vlot lezend, rijk geïllustreerd naslagwerk vastgelegd. Absoluut een aanrader!

‘Het stond je zo schattig’, cultuurgeschiedenis van het matrozenpakje, Ignaz Matthey, hardcover, 128 pagina’s, rijk geïllustreerd in kleur, uitgegeven door Walburg Pers, € 29,50. ISBN: 90-5730-682-4.

Maritiem Museum Rotterdam: Fashion, Ahoy!. De expositie is te zien tot en met 13 maart 2011.

De najaarsdag van de NVKKMS wordt zaterdag 9 oktober 2010 in Rotterdam gehouden. Ignaz Matthey zal een lezing geven over Het matrozenpakje, opkomst, ondergang en comeback van een kindermode.