Spakenburgse mutsjes



De zeer fijn gehaakte mutsjes zijn een in het oog springend onderdeel van de Spakenburgse dracht. Zoals het mutsje nu is, is het niet altijd geweest. We gaan terug in de tijd. De muts met oorijzer werd in de 17e en 18e eeuw algemeen gedragen. Aan het einde van de 17e eeuw kwam een nieuw type muts in de mode. Dit was de muts met de grote, rechtopstaande, kanten ‘kuif’, de Fontange. Ook bij de burgerkleding raakte deze muts in zwang, zij het dan in een iets aangepaste versie. Deze kornetmuts kom je in de 18e eeuw niet tegen in Bunschoten, wel zijn er andere namen waaronder de kornetmuts ook bekend was in die tijd: kuifmuts en karkasmuts.

De muts die in de 18e eeuw al tot de dracht hoorde, de trekmuts – in Bunschoten hul genoemd – heeft weinig veranderingen ondervonden. Al rond 1930 werd hij door de meeste jonge vrouwen niet meer gedragen. Na 1960 droeg een bruid die in dracht trouwde geen bovenmuts meer.

Aan het einde van de 19e eeuw werd door jonge vrouwen bij de daagse dracht de bovenmuts weggelaten. Dan was de tussenmuts, eigenlijk één van de ondermutsen, ook ongermus genoemd, zichtbaar. In die tijd werd deze ongermus nog gebreid. Hij bestond uit een bol en een pas. Het breipatroon bestond uit grote en kleine geometrische figuren. De ongermus is in de loop der jaren uitgegroeid tot een beeldbepalend element. Eerst werd hij nog gebreid, maar rond 1915 gaf men de voorkeur aan een gehaakte ongermus. Tot aan het eind van de twintiger jaren in de vorige eeuw bleef de muts bestaan uit een bol en een pas. Hierna liet men de bol en pas los. De muts werd opgebouwd uit zes kleine rozetvormige motieven. Als afwerking kreeg de muts een aantal rijen picotjes. In latere jaren kreeg deze rand de uitstraling van een los bandje, waar de motiefjes aangezet werden. Een extra rijtje picotjes maakte het geheel af. Rond 1945 werd het aantal rozetten teruggebracht tot vier. Men begon toen ook met het sterker stijven van de muts. Aan het begin van de zestiger jaren in de vorige eeuw kreeg de muts een voor- en achterkant, die één groot motief hadden, dat uit diverse kleinere was opgebouwd. De gehaakte ongermussen worden nu nog op deze manier gemaakt.

Bron: ‘… gereet en gekleet naar hun staat’, Historie en ontwikkeling van de klederdracht van Bunschoten, Spakenburg en Eemdijk. Fea Lamers-Nieuwenhuis, ISBN 90-71084-10-8, 1991.

Spakenburg is geliefd bij de Nederlanders en de buitenlanders. Ze komen er graag. Tijdens de zomermaanden worden er diverse activiteiten georganiseerd zoals de Spakenburgse Dagen en de eerste zaterdag in september de Visserijdag. Een bezoek aan één van de musea mag eigenlijk ook niet ontbreken aan een dagje Spakenburg.

Terug naar de gehaakte mutsjes. Weet je wat de Spakenburgse dames tegenwoordig doen met hun ‘oude’ mutsjes? Ze worden verknipt en maken er kaarten van, want met een muts van vorig jaar kun je echt niet gezien worden, schrijft Anneke Schoonenberg Kegel mij. Niet alleen Anneke was in Spakenburg, maar ook Els van Gans en Marian’ne m. Alle drie de dames stuurden mij een fraaie kaart met een detail van een verknipte muts en het mooie is dat deze kaarten allemaal in dezelfde week op mijn deurmat vielen. Toevallig…





28 gedachten over “Spakenburgse mutsjes

  1. ik vroeg mij al af hoe ze gemaakt waren, gehaakt dus. wel zonde ze te verknippen maar als ze dan meteen een nieuwe maken, mag het wel!

  2. Interessant verhaal. Maar als ik dan lees van “met een muts van vorig jaar…” o heerlijk!
    Hebben die patronen ook namen? Die van de bovenste kaart lijken wel wat op visjes. Terwijl die van de onderste meer op bloemen lijken.

  3. @lheurebleue, een mens moet bezig blijven!:-)
    @Ine, voor jouw vraag moet ik een hulplijn inschakelen!:-) Het zou me overigens niet verbazen als de Spakenburgse dames namen geven aan de ontwerpen, maar zeker weten doe ik het niet.
    @Jeanny, geweldig dat deze kaarten zo populair zijn want dan blijven de ‘oude’ mutsjes een goede bestemming houden.

  4. Klederdracht blijft toch boeien, het haakwerk ziet er knap ingewikkeld uit. De laatste keer waren wij te vroeg voor het ‘nieuwe’ museum, een reden om terug te gaan, ik las bij MM ook al zoveel leuks over Spakenburg.
    Vanochtend heb ik genoten van de glover animatie, bij mij staat een filmpje van DD en vriendin, in Frankrijk gemaakt!!

  5. Hihi, hebben wij staan duwen bij de kaarten molen zonder elkaar te (her)kennen !!?;-)
    Het was er druk en dat op een gewone dag.
    Ik wist zelf niet eens dat ze ze verknipte. Dacht dat ze voor de kaart een faset van een mutsje haakten. Heb er geen uitleg bij gehad in het VVV kantoor.
    Ine , nu ik jou visje hoor noemen herinner ik mij dat eens gelezen te hebben. Zal de oude ariadne en de boeken er weer eens op opslaan.
    Mooi verslag, leuk dat hét hollandse zo aandacht krijgt.

  6. Zomaar over mutsen en kapjes , wat is er veel over te vertellen . En hoe in de loop der jaren er veranderingen ontstaan .
    Dat de gehaakte mutsjes verknipt worden , nogal een slagveld om er de schaar in te zetten . Gelukkig blijft er nog iets moois van over .
    We zijn niet zo snel uitgepraat over Neerlands klederdrachtenpracht .
    Er wordt ijverig gewerkt om de oude gebruiken en tradities van heel lang geleden niet verloren te laten gaan .

  7. Wat eeen groot verschil met hoofdbedekking in de klederdrachten. Dit lijkt me wel comfortabel om te dragen.Lijkt mij leuk om zo’n ooit eens mutsje te haken.Ik denk dat ik mijn oude boeken maar eens induik.
    @MM wie weet wat we allemaal nog vinden.

  8. prachtig verhaal en de mutsjes verknipt zo verkopen, ,ik zou een helel muts willen hebben. (ben hebberig van aard) fijn weekend Basje

  9. Wees maar blij dat jullie in het noorden nog zoveel drachten hebben die je ook nog overal kunt bewonderen. Van de Limburgse dracht zijn maar enkele toers (mutsen) bewaard gebleven en de meeste ook nog alleen op slechte foto’s….

  10. @betty, een prachtig filmpje heeft jouw dochter en vriendin gemaakt. Knap werk hoor!
    @MM, haha, net als ik van deze kaarten geniet, hebben jullie waarschijnlijk met plezier bij de kaartenmolen staan kijken en zoeken want het zoeken naar kaarten geeft al veel plezier, vind ik.
    Ons landje is mooi en heeft veel te bieden. Laat je verrassen, er komt nog meer aan textielpost, binnen- en buitenland!
    @Gerrie, wij doen ons best om veel aandacht te schenken aan ons cultureel erfgoed.
    @Hilda, verrassing wat je allemaal tegenkomt aan boeken en aan informatie.
    @Basje, (*_*)(*_*)(*_*)
    @Saskia, goed dat je aan die eerdere log denkt. Het is een schitterende blouse/vest.
    @Mieke S, tja, Limburg steekt er wel bij af.

  11. Volgens Constance Nieuwhoff in het boek
    “Onze Klederdrachten” komen alle patronen die in de gehaakte mutsen voorkomen van de handwerksters zelf. Niets is er genoteerd in de patronenboeken. De enige manier om achter een mooi patroon te komen is om in de kerk achter iemand te gaan zitten en het goed te bekijken.
    In het boek “Streekdrachtmotieven” van Emmy
    van Vrijberghe de Coningh wordt de beschrijving van een eenvoudig gehaakt mutspatroon gegeven

  12. De schrik slaat me om het hart bij het veronderstelde idee,dat de Spakenburgse mutsen verknipt zouden zijn om deze kaarten
    te versieren.Ik denk eerder,dat men in oma’s
    of moeders naaimeubel allerlei gehaakte
    proeven heeft gevonden, die men vroeger in een opleiding of
    via een Spakenburgse meisjesvereniging
    heeft gemaakt.
    Voor mij zijn deze fragmenten op de kaarten
    bekend als Iers Haakwerk of Ierse Guipure.
    In een door Sjoerd en mij verzorgde tentoon-
    stelling ”
    Van Pronkrol tot Pronkersgoed”in de havesate
    landgoed Mensinge te Roden zijn een aparte
    vitrine ingericht met kledingstukken,gemaakt
    in Iers Haakwerk.
    In het boek van Henriette van Wessem ik kan
    handwerken,2E DRUK,blz.41 t.m.57 staat een volledige beschrijving.
    Ook is volgens overleveringen bekend,dat men
    tijdens een kerkdienst in Spakenburg maar
    achter een vrouw met een gehaakte muts moest gaan zitten,om zo het patroon in het geheugen op te slaan.
    Hennie Stevan-Bathoorn
    Museum voor Naaldkunst-Winschoten

  13. Helaas had ik geen keus en moest mijn gehaakte muts van vorig jaar op, dus niet verknipt voor kaarten.
    Passend bij mijn jurk was ik een oude tule muts aan het restaureren. Hoe precies te dragen wist ik niet. Vorige week een bezoek gebracht aan Kostuummuseum “de Gouden Leeuw” in Noordhorn. Daar konden ze mij op zeer vakkundige wijze alles vertellen over de Groninger dracht.
    Een witte muts, een zwarte muts, dan het oorijzer en dan als laatste de kanten muts.
    Ook moest de muts precies passen bij de tijd waarin de jurk gedragen werd.
    Mijn stof was ook helemaal niet goed, of katoen, zijde of wol.
    Dus heb ik maar afgezien om verder te gaan met restauratie.
    Als je werkelijk een jurk van de Groninger dracht wilt hebben is er maar 1 oplossing. Op les gaan in de Gouden Leeuw en onder hun vakkundige leiding een kostuum maken wat dan ook Historisch verantwoord is.
    Ik heb maar besloten om dit niet te doen en lekker mijn jurk te dragen en daar vandaag en morgen op de Historische dagen mee te pronken met het zelfde gehaakte mutsje als vorig jaar.

  14. Google op Irish crochet lace of Iers haakwerk, en je ziet, dat de Spakenburger mutsjes in deze techniek gemaakt zijn. Een jaar of 20 geleden kon je in een Spakenburger winkel te kust en te keur afgedankte mutsjes voor bodemprijzen kopen. Ook kocht ik daar voor belachelijk lage prijzen een Staphorster kindermutsje en -kraplapje in stipwerk. Of dit nu nog zo is, valt te betwijfelen, gezien de grote belangstelling hiervoor vandaag de dag, tegenover steeds minder aanwezige handel

  15. Een vriendin van mij heeft deze mutsjes ook gemaakt en nu weet ik niet meer of ze gehaakt of geklost zijn, hier doe ik navraag naar.
    Helaas de verkeerde uitgave “Ik kan handwerken” Mijn uitgave is uit 1958 waar voorin staat voorheen bewerkt door Henr. J. van Wessem, dus niet oud genoeg.
    Maar weer even lekker doorbladeren en genieten van al deze mooie technieken.
    Hennie en Sjoerd, vanmiddag in Verhildersum en nu de ontmoeting bij Berthi, wat is de wereld toch klein.
    De volgende keer hoop ik je in Roden te ontmoeten.

  16. Hoi Berthi,
    Ja, heel mooi, een dracht die veranderd, vernieuwd, die blijft levendig!
    groetjes Antje

  17. Dat verhaal van de verknipte mutsjes is mij door de dames van het Spakenburgs museum verteld. Zij zaten, passend op de winkel, ijverig te haken. Zij vonden het verknippen van de mutsen helemaal geen probleem want de kaarten brengen geld in kas voor het museum en ach ze haakten er toch genoeg. Hele mutsjes werden ook verkocht en ja hoor Basje die heb ik dus ook aangeschaft.
    Anneke SK

  18. Ja, de spakenburgers zijn vrij commercieel !!;-)
    Heb dames wel zien breien maar met zulke groffe wol dat het niet verder mijn interesse had, schandalig hé !!
    Elma, goed dat je gewoon in je ‘eigen’ outfit gaat die je al plezier gaf !!;-)
    Mijn van Wessum is een eerste druk en inderdaad prachtig hoofdstuk. Heb meerdere drukken (natuurlijk door DH gevonden) omdat inderdaad de technieken aan de tijd aanpastten.
    Het oudste boek is natuurlijk het fraaiste.
    Zal nog niet meevallen zelf een mutsje samen te stellen. Dan maar proefstukjes maken en op een kaart plakken 🙂

  19. @MM, tja, het museum moet draaiende worden gehouden en daar is geld voor nodig en alle kleine beetjes helpen, zullen de Spakenburgse dames denken!:-)
    @Anneke SK, … en met je armen over elkaar zitten in de winkel zet geen zoden aan de dijk, dan kun je beter mutsjes haken want deze zijn ook nog eens geliefd bij de bezoekers en worden door menig persoon gekocht.
    @Elma, je zult er prachtig uitzien tijdens de Historische Dagen op borg Verhildersum.

  20. Grappig dat ze daar kaarten van maken. Ik ben nog altijd gefasineerd door het haakwerk. Net als Hilda zou ik er ook wel eens een willen haken. Ik vind de patronen zo mooi..

  21. Elma zag er prachtig uit.Ze is inderdaad heel praktisch ingesteld.Ze weet net als vroeger,toen men weinig materiaal en geld
    voorhanden had,toch iets toonbaars te maken.De lessen in de nuttige handwerken
    aan het begin van de 20e eeuw zijn niet
    voor niets ingevoerd als verplicht onderdeel in het lagere onderwijs.
    Ook zat er een mevrouw te mazen.
    Het viel me op,dat ze niet precies meer wist
    hoe het allemaal moest.Zo zie je maar dat het heel goed is om de oude handwerken
    in ere te houden.
    Oude handwerkmethode’s kunnen daar aan
    bijdragen.
    Hennie

  22. Mijn oma haakte deze mutsjes altijd.
    Tot ze het niet meer mocht en kon door ouderdom.
    Ik weet dat ze heel erg fijn draad gebruikte en een heel fijn haaknaaldje en dat de mutsjes toen al duur waren. Maar ja dat mag ook wel met de uren die daar in gaan zitten. Want daar zat een hele berg werk in. Voor wat ik weet haakte ze ze in opdracht en nooit vanaf een patroon. Dat bedacht ze gewoon zelf.

  23. Als Spakenburgse weet ik dat mijn moeder ook die mutsjes haakte en heb er dan ook verschillende liggen die ze niet meer draagt. Er zit uren werk in en de patronen zijn zeer verschillend en zelf bedacht.

  24. Dit is zo ontzettend leuk om te zien. Prachtige patronen! En enorm veel werk om dit zo mooi en fijn te kunnen haken.

  25. @Annemiek, zelf heb ik de Spakenburgse mutsjes nooit gemaakt, maar het resultaat mag er zijn na vele uren handwerk!

  26. Kan iemand mij vertellen wat er onder de witte gehaakte muts zit, als vulling?
    Ik ben bezig met een keramiek object, “Spakenburgse schone”, waar dit mutsje bovenop komt.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *