Van Jessie ontving ik de volgende mail: ‘Op een antiekmarkt heb ik een prachtig geborduurd (heren)hemd gekocht, het is rijkelijk bewerkt met platsteken in verschillende patronen als ook ajour of doorstopwerk. Kraag, manchetten, voorpand en rondom de zoom is ervan voorzien, verder is de zoom afgewerkt met een gehaakte rand. Volgens de mevrouw waar ik het kocht is het afkomstig uit Hongarije waar ik mijn twijfels over heb of dit klopt.’

Mijn antwoord: ‘Het is een prachtig geborduurd hemd! Ik moet je zeggen dat ik in Nederland nog nooit zo’n soort geborduurd hemd ben tegengekomen. Niet op een expositie en niet op een markt. Naar mijn idee is het geen Nederlands hemd. Buitenland, maar welk land? De gehaakte rand zou best eens later toegevoegd kunnen zijn.’

Jessie: ‘Geweldig dat je zo snel reageert, je zou best wel eens gelijk hebben wat betreft de gehaakte strook want deze is er met de machine opgenaaid (de rand is afgewerkt met een open zoom). De gehaakte strook is op verschillende plaatsen stuk, waarschijnlijk hebben de muizen er aan gegeten. Een oudere handwerkvriendin van mij wil dit voor mij herstellen, maar als het niet origineel is haal ik het er van af. Zou het niet Grieks zijn vanwege de geometrische patronen. Ik heb het hemd afgelopen weekend in Maastricht van een oudere dame gekocht, ze vertelde me dat ze veel kleding had verzameld voor theaters. Ze had het niet zelf in Hongarije gekocht, maar was heel erg blij dat dit bij mij terecht kwam, het is een juweel. Ben benieuwd of het te herleiden is, alvast bedankt!’

Frouke heeft veel Hongaars handwerk gezien en weet er veel van. Misschien zou zij dit linnen hemd herkennen. De vraag stuurde ik door naar Frouke.

Frouke: ‘Tja… een hemd op foto’s en of het Hongaars is? Ik heb zitten kijken en kijken, stukjes vergroot, nog eens gekeken en ik moet zeggen, ik weet het niet, maar het kan heel goed. Alleen: veel vraagtekens zijn er wel. Dus heb ik gedaan alsof ik het in handen had, op een markt of zo, en me voorgesteld welke gedachten ik erbij gehad zou hebben. Die geef ik jullie hier op een rijtje, hoop dat jullie dat leuk vinden… Stel je maar voor dat je met mij op de antiekmarkt in Pécs loopt en dat we het hemd daar zien liggen…

– Oef wat mooi! Dit moeten we beter gaan bekijken… vreemd die gehaakte rand eronder, dat hoort helemaal niet zo… tenminste niet voor een normaal mannenhemd (in geen enkel Centraal-Europees land voor zover ik weet). Doet me denken aan de hemden van de misdienaars die ik laatst in een Hongaars kerkje pas gewassen en gestreken zag hangen. Die waren nog maar een paar jaar geleden nieuw gemaakt en voorzien van machinale kantranden onderlangs en ook langs de pas. Deze is dus in elk geval wel heel chique met borduursel en al… misschien uit een grotere/rijkere kerk?

– Onderaan de voorpas hoort een dubbele plooi als het om een (Hongaars) boerenhemd gaat en die ontbreekt zo te zien.

– Maar twee knoopjes aan de pas, daar horen er echt veel meer te zitten en de knoopjes lijken ook wel behoorlijk nieuw, bovendien zijn die op oude hemden vaak van metaal of nota bene zelfs gekleurd (rood/blauw). Niet altijd echt mooi, maar wel gewoonte dus.

– Heel bijzonder dat borduurwerk, die mengeling van stijlen en technieken (zie de rozen, het open werk en de geometrische randen), nog nooit zo bij elkaar/door elkaar gebruikt gezien. Wat je wel kunt tegenkomen is een kleed geborduurd met rozenranden en met geometrische tussenzetsels en een gehaakte sierrand buitenom, dus drie stijlen/technieken op één stuk, maar gescheiden gebruikt.

– De borduurzijde glanst wel erg… lijkt synthetisch, maar ja, dat kan ook aan de foto liggen.

– Nieuwsgierig naar de achterkant: kun je zien of het handwerk is? Of is het machinaal gedaan? Aan- en afhechtingen en dergelijke?

– Linnen? Dan wel héél fijn en erg wit. Linnen hemden zijn meestal toch iets grover van weefsel en zeker niet zo spierwit… zou het toch katoen zijn?

– De pas is niet helemaal symmetrisch of op zijn minst niet helemaal “recht” aan beide zijden ingenaaid, niet echt goed te zien op de foto, maar kijk maar bij de bovenkant, vlak onder de kraag en bij de twee gedeeltes open witwerk.

– De open plekjes in de met spansteken geborduurde rozenblaadjes heb ik hier nog nooit gezien, toch niet Hongaars dus?

– De manchetaanzet is met vrij brede plooitjes gedaan, bij een Hongaars boerenhemd zit de mouw vaak aangerimpeld, gesmockt zelfs, aan de manchet.

– De mouwkop is/lijkt niet erg ruim geplooid. Bij een echt boerenhemd wel (ook vaak met een stukje smockwerk midden bovenop).

– De borduurmotieven op de kraag lopen door in de naainaad, ook dat nog nooit gezien, lijkt een “moderne” handeling, vroeger zouden vrouwen dat zo niet gedaan hebben.

– Zou de onderrand wel eens even willen bekijken (“uitgespreid”), want ook daarin bespeur/vermoed ik een interessante mengeling van stijlen en technieken.

– Vraag: Hoe is de achterkant: met een stolpplooi vanuit een schouderpas?

– Laatste vraag: Hoe voelt de stof: is het hemd ooit gewassen??? Als het behoorlijk oud is moet je dat kunnen voelen en dan zou het zeker vaak gewassen zijn, omdat het nou eenmaal wit is en dus gauw vuil…

Kortom, de verkoper zou nu inmiddels ongeduldig staan wiebelen en zelf aankomen met argumenten waarom ik het hemd absoluut moet kopen. Uiteindelijk zou voor mij de vraag of het borduursel handwerk is de doorslag geven en dan zou ik het willen toevoegen aan mijn verzameling omdat het zo afwijkend is en daar hou ik van. M’n conclusie zou namelijk zijn: het lijkt me niet erg oud, het kán Hongaars zijn, maar als het dat niet is, dan lijkt het er in elk geval veel op, het kán een misdienaarshemd zijn of misschien zelfs een hemd voor op de Bühne, voor een muzikant of als onderdeel van een theaterkostuum. Leuk toch, zo’n barok kledingstuk?

Nou… ik weet niet veel van Griekse mannenhemden, maar er staat me iets van bij dat die korter zijn en in de broek worden gedragen in tegenstelling tot de Hongaarse die eroverheen hangen en dat ze wijde mouwen hebben zonder manchet. Maar goed, dat is misschien maar één soort? Leuk zo’n speurtocht! Je kunt je wel de vraag stellen waarom de verkoper dan Hongaars gezegd zou hebben en niet Grieks… wat is het belang daarvan voor hem/haar geweest?

Lieve handwerk(st)ers en verzamelaars(ters), ik heb met plezier een deel van mijn ochtend aan deze fotoserie besteed en ben benieuwd wie er nog meer zijn/haar licht over dit hemd kan/wil laten schijnen! Wat ik erover schrijf ben ik altijd bereid voor beter te geven! Frouke.’