Vlisco tijdens de oorlogsjaren

Over het Helmondse bedrijf Vlisco, dat stoffen bedrukt voor de Afrikaanse markt, is op mijn blog al diverse keren gesproken. In Handwerken zonder Grenzen nummer 130 (april-mei 2005), schrijf ik over de grote partijen rode zakdoeken die Van Vlissingen (Vlisco) stuurde naar kamp Vught. De rode zakdoek mag niet als hoofddoek dienen. Al snel hebben de vrouwen een ander doel voor de rode zakdoek: laat je vrienden en vriendinnen uit het kamp hun naam met potlood op de zakdoek schrijven en borduur zelf zorgvuldig over deze lijnen. De zakdoek dragen de vrouwen altijd bij zich. Het symboliseert een verbondenheid met elkaar.
Reden om vandaag opnieuw aandacht te besteden aan Vlisco is het artikel Oorlogsverleden van Vlisco door Peter van Vlerken dat ik las in het Eindhovens Dagblad.

Jan en Piet Fentener van Vlissingen doen er alles aan om hun bedrijf gaande te houden en zo veel mogelijk personeel in dienst te houden. Gedeeltelijk illegale voorraden textiel worden gebruikt voor wasdrukproeven om na de oorlog weer vooruit te kunnen. Kostbare koperen drukwalsen worden voor de zekerheid ingemetseld omdat zij dreigen ingeleverd te moeten worden bij de Duitsers. Arbeiders ontvangen in de eerste oorlogsjaren een extra kerstuitkering en meer kinderbijslag. Jan Slaats van de bedrijfskeuken verstrekt vis aan de hongerige mensen. Om in de winter thuis de kachel brandende te houden worden porties turf verstrekt.
In 1943 laat de gezondheidstoestand van de arbeiders te wensen over en Jan Fentener van Vlissingen besluit clandestien 35 vette varkens te slachten voor zijn mensen.

Het meest spectaculaire in de oorlogsgeschiedenis van Van Vlissingen is het turfstekersproject, lees ik in het Eindhovens Dagblad. Omdat steenkool schaars is, en de fabriek toch wil doordraaien, wordt besloten op grote schaal turf te winnen in Helenaveen. Daarvoor worden veel meer arbeiders ingezet dan nodig is. Zo blijft velen de Arbeitseinsatz in Duitsland bespaard.

Allemaal goede daden van Van Vlissingen tijdens de periode 1940-1945, maar sinds vorige week is er een minder fraaie kant van het bedrijf toegevoegd aan de geschiedenis van Vlisco: het bedrukken van oorlogsvlaggen en mouwbanden met het hakenkruis voor de Duitsers. Het bewijs van de vlaggen heeft Dirk Gruijters in zijn bezit. Hij heeft voor zeshonderd dollar via internet een exemplaar op de kop getikt.

Jan Herman Fentener van Vlissingen, zoon van Piet, zegt niet te weten dat er in oorlogstijd Duitse oorlogsvlaggen en mouwbanden zijn vervaardigd. Wel weet hij dat vlaggen indertijd deel uitmaakten van het assortiment.

Zeker is dat in het Vlisco-museum een hele stapel mouwbanden met hakenkruis aanwezig is geweest. ‘Ik heb ze in handen gehad’, zegt een van de (oud-) medewerkers. Waar de mouwbanden zijn gebleven is een raadsel.

Veel bedrijven werden in de oorlog gedwongen voor de Duitsers te werken. Anders wordt het wanneer Nederlandse bedrijven actief orders verwierven van de nazi’s. Dan was er sprake van collaboratie. In het standaardwerk Noodzakelijk kwaad van Jogli Meihuizen over collaboratie van het bedrijfsleven in oorlogstijd, wordt Van Vlissingen nergens genoemd.

19 gedachten over “Vlisco tijdens de oorlogsjaren

  1. Interessant onderwerp!
    En het werken voor de Duitsers werd door veel Nederlanders tijdens de oorlog heel anders beleefd dan ná de oorlog. Vooral mensen die het niet hadden hoeven doen hadden er toen een oordeel over.
    Maar principes en politieke keuzes zien er onder oorlogsdruk en geweld anders uit.
    Vaak was het gewoon een ‘dubbeltje op z’n kant’: het kon allebei de kanten uitvallen als dat de meeste kansen bood.

  2. @Josefien, de mensen die niet voor de Duitsers hadden hoeven werken, konden en mochten geen oordeel geven, maar ja… de beste stuurlui staan wal.

  3. het is nu allemaal makkelijk oordelen – iedereen zou een held geweest zijn. maar de werkelijkheid is weerbarstiger. en juist door oppervlakkig gezien niet teveel weerstand te bieden aan de bezetter, konden de werknemers stiekem extra geholpen worden. actieve collaboratie is een ander verhaal maar ik begrijp dat vlisco niet dank zij de bezetter extra winsten wilde halen.

  4. Dirk Gruijters moet zijn vlag maar goed bewaren een kostbaar bezit uit het oorlogs verleden. Voordat je een oordeel hebt moet je eerst de hele geschiedenis kennen over het bedrukken van de vlaggen.
    Ik hoop dat dit voor VLISCO geen nadelige gevolgen heeft.
    Het wordt steeds moeilijker om een Hollands bedrijf te laten draaien.
    Elma

  5. Helemaal eens met Lheurebleue.
    Bovendien kon Vlisco dankzij deze extra inkommsten al die extra dingen voor het personeel doen.

  6. Het zou jammer zijn als de goede dingen die ze gedaan hebben hierdoor weggeveegd worden, je kan er toch moeilijk over oordelen als je er niet zelf bij ben geweest.Er zijn zoveel kanten aan een zaak!

  7. Had het verhaal ook gelezen. Door de passieve “medewerking” hebben ze waarschijnlijk zo veel kunnen doen voor de werknemers en hun gezinnen.
    Er stond ook nog bij dat deze vlag nog zo scherp in de vouw zat dat die waarschijnlijk nooit is gebruikt.

  8. Dit verhaal is een klein minpuntje gezien de vele goede kanten van het bedrijf. Maar is het wel negatief? Vlisco probeerde het bedrijf draaiende te houden en hun arbeiders te helpen waar maar kon.
    Ik verwacht niet nu de vlaggengeschiedenis boven water is gekomen dat Vlisco eronder gaat lijden.

  9. Het laatste wat nu zou kunnen gebeuren is rerpesailles voor Vlisco. Was er niet iets met een dergelijk verhaal in duitsland, joden aan het werk houden en zo de boel tegenwordken ?? Het is toch bewijs daar dat er extra mensen werden gebruikt en de zakdoen die naar de kampen gingen dan??

  10. In oorlogstijd moest er ook gewerkt worden voor de Duitsers bij Philips. Dit heb ik mijn moeder vaak genoeg horen zeggen. Philips heeft hier ook niet onder geleden volgens mij.
    Philips was ook een doelwit om te bombarderen.

  11. De oorlog is al 64 jaar voorbij. Wie zou nu nog Vlisco willen afrekenen op een hooguit enigszins twijfelachtige handelwijze? Is het niet veel belangrijker om de voortekenen van die oorlog in de huidige tijd te herkennen en te bestrijden?

  12. Het artikel is een interessante aanvulling van de documentatie over Vlisco in de bibliotheek van het Textielmuseum. Zonder deze blog had ik het nooit gevonden. Bedankt!

  13. @Jantiene, natuurlijk hoort dit artikel in de bibliotheek van het Textielmuseum.
    Fijn om te horen dat ik een steentje heb kunnen bijdragen!

  14. Een indrukwekkend verhaal is dit. Natuurlijk gaat het bedrijf er niet onder lijden. Weet jij hoe de situatie was in die tijd? en hoe zouden we zelf gedaan hebben! Het is goed te lezen dat er goed aan de werknemers gedacht werd. De Venterer va Vlisiingen die ee paar jaar geleden over leden is, was dat familie? Die deed goede dingen voor de natuur in Afrika toch?

  15. @Marijna, Paul Fentener van Vlissingen is in 2006 overleden. Hij was één van de oprichters van African Parcs. De naam Fentener van Vlissingen kom je bijzonder weinig tegen. Wellicht waren ze familie van elkaar!

  16. @elma on 22-07-2009 at 8:01 am said:

    Idd heeft het Helmondse verleden me getriggerd om als Helmondse verzamelaar destijds deze vlag te kopen.
    Ik ben inmiddels al veel Vlisco vlaggen tegengekomen, meerdere types en formaten en het valt niet te ontkennen dat ook de Vlisco heeft gewerkt voor den bezetter. Armbanden die heb nog niet een gezien!
    Peter van Vlerken vertelde me eens uit eerdere interviews die hij maakte enkele anekdotes waarvan ik er hier een wil delen.

    Van dit vlagtype lagen er na de oorlog nog hele rollen stof voorbedrukt met het Reichskriegs Flagge model. De Vlisco besloot deze rollen stof door te gebruiken en blauw te verven om er werkoveralls van te maken, dit vanwege algemene schaarste net na de oorlog. Na een half jaar dragen en wassen kwamen de hakenkruizen weer zichtbaar naar boven. Best genant in die tijd met een hakenkruis op je rug 😉

    grt. Dirk

  17. ps. de mouwbanden zijn tijdens een jubileum in de villa van Hein Fentener van Vlissingen gepresenteerd. Ze zijn sindsdien niet meer teruggekomen.

  18. @Dirk Gruijters, dank voor je reactie. Ik heb al veel gelezen en gehoord over de Vlisco, maar het verhaal van Peter van Vlerken is wel de meest bijzondere tot nu toe. Je moet er toch niet aan denken dat na diverse wasbeurten van je overall ineens een hakenkruis zichtbaar wordt.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *