Het museumweekend zit erop. Misschien is het je ontgaan, maar wellicht heb je een prachtige expositie bezocht. Ik bracht gisteren een bezoek aan de Kunsthal voor Silk Stories – Taishô Kimono 1900-1940. In het kader van het jubileum 400 jaar Japans-Nederlandse handelsbetrekkingen kun je tot en met 21 juni 120 kimono’s, haoris (korte jasjes), en obi’s (brede ceintuurs) zien. De tentoonstelling laat kimono’s zien uit de Taishô-periode, de regeerperiode van keizer Yoshihito. Door de toenemende welvaart konden steeds meer mensen zich een duur exemplaar veroorloven en er werden zelfs kunstenaars door de warenhuizen aangesteld om patronen te ontwerpen.
De kimonocollectie komt uit de verzameling van Jan Dees. Bij deze expositie verschijnt een prachtig boekwerk. Zowel de expositie als het boek is een absolute aanrader.

‘Afscheid bij het ochtendgloren’, haori 1920-1940.
Misschien worden sommigen misleid
Door het gekraai van de haan
Dat bedrieglijk de stilte van de nacht verstoort.
Maar dergelijk bedrog zal geen verwarring zaaien
Bij de grens van Osaka
Waar gelieven van hun afspraakjes genieten.

Aldus laat hofdame Sei Shônagon in het gedicht uit haar befaamde ‘Hoofdkussenboek’ de haan abusievelijk te vroeg kraaien. In de voorstelling op deze voering staat de haan afgebeeld. De ossenkar – het voertuig van de aristocratie in het oude Japan – die bij het beekje in het midden van het bos staat en de dozen voor schelpenspel getuigen van menselijke aanwezigheid. Alle elementen samen verwijzen naar de grens van Osaka; in de Heian-tijd (794-1185) de plek waar geliefden elkaar heimelijk ontmoetten.

Genroku-style 1905-1920.

‘Een vlucht kraanvogels’, furisode 1910-1930.

‘Hoo-vogel, paulownia’s, en chrysanten’,
set van uchikake en nagajuban 1920-1940.

De mythische hoo-vogel staat aan het hoofd van de gevederde dieren. Hij heeft vijf kleuren veren, die elk een van de vijf deugden vertegenwoordigen: mededogen, fatsoen, wijsheid, trouw en zachtmoedigheid. Deze vogel is niet alleen een voorteken van geluk en van een lang leven, maar ook het zinnebeeld van echtelijke trouw. In combinatie met de Paulownia imperialis, de keizersboom, symboliseert de hoo de keizerlijke macht. Ook het geweven patroon van chrysanten in de bijbehorende onderkimono kan worden opgevat als een verwijzing naar de keizerlijke familie. De bruid die deze uchikake draagt, mag zich voor één dag keizerin wanen.
De witte zijde van deze bruidskimono is zo dun dat de felrode voering er doorheen schemert. Zo wordt de vaag roze tint van kersenbloesem geëvenaard – een effect dat al populair was in de uit twaalf lagen bestaande gewaden van de aristocratie in de Heian-periode (794-1185). De rode onderkimono laat in damast geweven chrysanten zien.

‘Geisha’s en skeletten’

Ikkyu Sojun (1392-1481), een excentrieke zen monnik, die meer tijd doorbracht in bordelen en wijnlokalen dan in tempels of kluizenaarshutten, is een bekend dichter en kalligraaf. Hij publiceerde ook proza, waarin hij de religieuze hypocrisie aan de kaak stelde. Zijn meest geruchtmakende tekst is Gaikotsu ‘skeletten’. De boodschap ervan luidt dat de mens niets anders is dan een skelet, dat in huid gehuld gaat. Dit is het onderwerp van de in sjabloon geschilderde voering van dit jasje. In de omlijsting van twee gestileerde sneeuwkristallen – symbool voor de vergankelijkheid der dingen – zijn drie geisha’s afgebeeld. De achtergrond staat vol met musicerende en dansende skeletten, die eigenlijk een vrolijker indruk maken dan de geisha’s. Sojun bezag alles nu eenmaal met andere ogen.

‘De kroning van koning George VI’

Het jongetje dat met de Japanse vlag in zijn ene en de Britse vlag in zijn andere hand zwaait, maakt duidelijk dat dit kledingstuk gaat over de Japans-Britse relaties.

De berg Fuji symboliseert Japan. De kroon, met bovenop een Maltezer kruis, voorop de Robijn van de Zwarte Prins en op de rand de Cullinan II diamant, is de Engelse kroon en staat voor Groot-Brittannië.
Deze voorstelling lijkt te verwijzen naar de troonsbestijging van koning George VI in 1937. Ter gelegenheid daarvan organiseerde de Japanse Asahikrant een sensationele recordvlucht van Tokyo naar London, die veel publiciteit trok. Het vliegtuigje waarmee de vlucht werd gemaakt was een eenmotorige Mitsubishi: Kamikaze of ‘goddelijke wind’ genaamd, een naam die toen nog niet de macabere bijklank van tegenwoordig had.
Het hier afgebeelde vliegtuig is echter van Nederlandse origine! De letters KNILM staan voor Koninklijke Nederlandsch-Indische Luchtvaartmaatschappij. Het driemotorige vliegtuig moet de Fokker VIIb-3m zijn, een van de favoriete machines waarmee de KNILM vloog. Conclusie: het vliegtuig klopt niet. De ontwerper heeft een vergissing gemaakt, of wij begrijpen de werkelijke betekenis van de afbeeldingen niet.

Tekst bij de kimono’s: Jan Dees.