Josefien heeft weer een mooi onderwerp in petto: Ellestok ofwel Ellemaat!
Josefien: ‘In de oude boerderij, waar ik in woon, (in de streek waar het log van 25 maart over gaat) vond ik ooit op zolder een houten ellemaat. De meetstok lag op één van de dwarsbalken van het dak en bij het verwijderen van stof kwam hij naar beneden. Ik was blij verrast met dit cadeautje dat zomaar uit de hemel kwam vallen! Een paar dagen later heb ik hem eens goed bekeken. Ik zag dat er wat meetstreepjes op aangebracht waren en op één zijde was ingegraveerd: NED. EL
Dan volgde er een soort wapentje en dan heel veel lettertjes, beginnend bij de f (zie foto hieronder: helemaal links is het wapentje en dan volgen de letters).
Wat een ellemaat was wist ik wel: een oude maatstok, waarmee je een lengte van ongeveer 69 cm afmeet.
Ik ontdekte door deze vondst dat er heel mooie ellematen zijn geweest: hoe chiquer de winkel of hoe deftiger de stoffen des te mooier was de ellemaat. Dat is bijvoorbeeld ook te zien aan de voorbeelden die voorkomen in het boek van Kaye Sullivan over oud naaigerei.
Natuurlijk vroeg ik mij af wat al die lettertjes betekenden. Ik ging er vanuit dat het een soort ijken waren. Op aanwijzing van iemand die oude gewichten spaart – die ook altijd geijkt werden – vond ik een boek uit 1953 over het ijkwezen en, nadat ik dat bestudeerd had, kon ik het raadsel oplossen.
De lettertjes zijn jaarletters. Afhankelijk van het lettertype en de soort geeft het een aanduiding van het jaar waarin de ellemaat werd geijkt. De ijkmeester kwam bij de manufacturenhandelaars langs met een vastgestelde standaardmaat en checkte of er met de meetlat nog een exacte el werd afgemeten. Voldeed de meetstok aan de voorwaarden dan werd de jaarletter erin gebrand.
Aan de hand van het boek ontdekte ik dat het eerste ijkje op mijn ellestok dateert van 1850, de laatste van 1869. Het wapentje is het merkje dat de ijkmeester gebruikte om zijn eigen teken op het voorwerp achter te laten. Het ijkmerk op mijn ellemaat is van ene W. Bollee, een ijkmeester uit Gorinchem, die in 1820 benoemd was.
De el werd bijna uitsluitend in de manufacturenhandel gebruikt. Voor de maat vormde de menselijke onderarm (ellepijp) de grondslag. Toen er definitief werd overgestapt op het gebruik van meters en centimeters duurde het wel even voor de winkelier daar aan gewend was. De stoffengroothandel gaf daarom een omrekentabelletje uit, gedrukt op blik en zo klein dat het in de zak gestoken kon worden. Daarmee kon de winkelier snel de nieuwe prijs uitrekenen. In die tijd was het misschien wel net zo lastig voor hén als voor ons de overgang naar de euro, want het rekenen met de el heeft nog een heel lange tijd voortbestaan.’
Josefien, weer zo’n mooi onderwerp van je. Volgens mij heb jij een prachtige verzameling textiel en naaigerei. Heel fijn dat je ons af en toe trakteert op een mooi onderwerp dat weer terug te vinden is in je verzameling. Met heel veel plezier lees ik het verhaal elke keer weer en telkens leer ik ervan.
Wederom bedankt voor deze geweldige bijdrage aan mijn weblog! Je doet er mij en heel veel andere lezers een plezier mee!
Wat interessant om dit te lezen en ook dat het zo grondig is uitgezocht!
Tja menselijke maten… Ik gebruik vaak mijn uitgestrekte hand, de lengte tussen duim en wijsvinger of alleen de wijsvinger, mijn eigen maat en altijd bij de hand :-))))
Ahummm onlangs ook nog gebruikt om het midden van panelen te bepalen 😉
@Marianne, en dat jij dat goed kunt, hebben we mee gemaakt! Knap hoor!!
Meten en maten, wat weer een stuk informatie.
Een mooie omrekentabel, die moet ik ook maar eens maken voor de Yards. Dat komt in de stoffenwereld ook geregeld voor.
Elma
Josefien, wat een uitgebreid én interessant verhaal.
Geweldig dat dit zomaar naar beneden kwam dwarrelen.
En wie heeft er toendertijd zich sufgezocht naar deze ellemaat !!?
En dat omreken’blikje’ is ook een fondst.
En ja, ik houd het nu liever bij de centimetertjes !!
Nou ja, van stoffen heb ik liever meters ;-).
Heel erg mooi veslag!!!
Wat een mooie vonst!!
Er zal indertijd iemand erg druk zijn geweest met zoeken…….
wat grappig ,ik denk dat ik er ooit 1 voor een kerfstok aangezien heb…
mooi verhaal. Ik herinner me de “winkel van Sinkel” waar nog met de ellmat werd gemmeten later was er ook een centimetermaat op gemaakt in koper en die ging tot een meter,
Wat een mooie vondst!
En geweldig dat Josefien er zoveel over te weten kon komen. We leren hier elke dag wat bij.
Ikzelf gebruik in mijn ateliertje een houten 50cm-stok. Lang zo oud niet als de ellemaat van Josefien en niet geijkt, maar wel handig.
Wat een mooi uitgebreid verslag Josefien en wat fijn dat jij weer een podium biedt voor zulke interessante informatie. Dit bericht is voor mij persoonlijk ook heel erg bijzonder omdat mijn vader altijd IJkmeester is geweest. Ook de inhoud van vrachtschepen werd en wordt misschien nog steeds gemeten door een IJkmeester en dat werd met een duimstok gedaan. Mijn vader werkte in die hoedanigheid bij Hoogovens (nu Corus) aan de verschillende havens die daar waren. Ik mocht als kind meerdere malen mee om te zien hoe hij dat deed. Misschien tijd voor een logje erover. Ik heb genoten van dit verslag en het brengt me ook weer terug bij dierbare herinneringen.
Geweldig Josefien om dit te lezen wat zijn er toch een verrassende dingen te ontdekken uit de tijd van toen.
Ik ben er altijd weer weg van en voel me gewoon een beetje verwant aan de vroegere tijden. Dank je wel voor de mooi uitleg
groetjes Simone
Josefien,heerlijk verhaal en wat is de ellemaat precies goed bij jou terecht gekomen!
Bedankt Josefien voor deze interessante informatie.Die ellemaat viel bij de juiste persoon uit de lucht !!!!!
mooi logje Josefien, leuk onderwerp!
Weer een leuk verhaal en weer iets wijzer. Nu ben ik ook benieuwd naar de kerfstok van Hillie.
Wat leuk om te lezen Josefien. Ik heb ook een meetstok, maar die is veel jonger. Het is een halve meter, in cm aangegeven. Ik heb hem nu eens goed aan alle kanten bekeken en er staat een soort kroontje op en de letters Z Y W. Ik weet niet of deze stok geijkt werd. Deze meetstok komt uit de manifacturenwinkel van mijn vader en grootvader. Ik heb zelfs nog kantjes en stof uit die winkel en dat is nu minstens 50 jaar oud. Ik weet nog dat mijn vader stof verkocht, een streep van groen en blauw. Het werd niet verkocht, want die kleuren vloekten ! Ik heb er 25 jaar geleden nog een jurk van gemaakt. Al die herinneringen komen regelmatig weer naar boven nu ik zo fanatiek aan het handwerken ben. Dan denk ik wel eens, was ik maar een textielopleiding gaan doen. Maar ik volg nu de lessen bij Elma. Gister voor het eerst gekantklost. Leuk om te doen, maar eerst de basistechniek goed leren zegt Elma en dan pas een mooi kantje klossen, soms is ze best wel streng hoor !
Groeten van Margriet.
Margriet heerlijk om te horen van de strenge juf. Later zul je me dankbaar zijn voor de goede basis, na een paar lessen kun je de leukste torchonkantjes klossen. Die kun je dan gebruiken om tussen twee lapjes te zetten van je pronkrol.
Elma
Josefien ik heb genoten van jouw verhaal. Ik vind het heel jammer dat bij mij niemand in de buurt woont die mee kan genieten van deze site.
Gisteren heb ik HZG opgehaald. Wel een leuk idee dat je zelf mee hebt gewerkt met het hartenproject.
Margriet ik ben het helemaal met je eens dat juf Elma zo streng is, maar zij staat wel in de HZG.
Hilda
Fijn om te lezen dat anderen mijn gepuzzel over de ellemaat ook leuk en interessant vinden!
En ook bijzonder dat het her en der weer persoonlijke herinneringen naar boven haalt.
@ Corrie: Ik zou je graag aanmoedigen om het logje te schrijven
@ Margriet; Volgens mijn boek werd er tot in 1950 geijkt, dus het zou w.s. niet verbazingwekkend zijn als jouw meetstok ook werd geijkt. De letters zouden daar wel op kunnen duiden.
Ook ik heb me wel eens afgevraagd wie de ellemaat ooit zal zijn kwijtgeraakt in mijn huis. Maar dit huis kent zoveel verhalen die wij nooit te weten zullen komen!
Het dateert n.l al van 1635.
In 1966 zijn wij naar het noorden gekomen.
Toen werden de tinnen maten van het cafe en de litermaat van de melkboer nog met de bodedienst naar het ijkkantoor in Groningen gebracht gebracht om daar te laten ijken.
Een blokje met koperen gewichtjesn wat bij onze bascule hoorde staat ook vol met ijkmerkjes.
Het begint bij de R en eindigt bij de D.
dus daar kun je de ouderdom mee bepalen.
Elma
Jullie moeten blij zijn met de strenge juf Elma!:-) Uiteindelijk hebben jullie er alleen veel plezier van. Elma beheerst veel verschillende handwerktechnieken en zij kan die ook nog eens zo uit haar mouw schudden. Ik doe het haar niet na!
@josefien, een genot om op een boerderij uit 1635 te mogen wonen, met al zijn verhalen.
Ik heb de jaartallen van het ijkmerkje op de koperen gewichten al gevonden.
R = van 1947 D = van 1967 ze zijn toen voor het laats geijkt en staan nu al jaren ongepoets op de schoorsteen.
Elma
Wat leren we toch een hoop . Nu weer door jouw Josefien. Bedankt dat je dit met ons wilde delen. Paulie
Josefien, bedankt voor je leuke stukje over de geschiedenisvan de ellemaat. Wat een verrassing als je zoiets in je huis vind!!
Wat een geweldig verhaal. Dit soort merkjes zijn toch leuker dan de tegenwoordige stikkertjes waar een hapje uit wordt geknipt. Leuk om zoiets zo maar te vinden. Ik woon in een nieuw huis. Dat heeft dus niet zulke verrassingen in petto.
interessant artikel. ben zelf al langer op zoek naar de betekenis van de letters. Heb een oude meetstok gekregen toen een vroegere werkgever in de begin 60-er jaren een textielbedrijf overnam. Waar kan ik de jaarletters vinden?
Bij voorbaat bedankt, Dick
De Nederlandse ijkletters zijn te vinden op http://www.gmvv.org onder het kopje Determineren
Knap gedaan Josefien!
Om deze ellestok determineren moet je echt even de tijd nemen!
Super is dat je dat wat je gevonden hebt met anderen wilt delen.
Mocht je ooit weer wat vinden of na willen zien op de website van oudegewichtjes.nl vindt je de rubriek determineren, zie daar jaarletters en arrondissementsijkers en nog veel meer.
Let wel goed op in welk alphabet de jaarletter van goedkeuring thuis hoort want dat kan heel wat jaartjes schelen..
Gerard
Jesaja 40:12. Bijbel tekst.
Ik wist niet wat een ellemaat was en ook niet hoe deze eruit zou zien en me er dus verder ook niet in verdiept.
Per toeval kwam ik op uw weblog terecht en ik vind het een heel mooi stukje gereedschap.
Veel mooier dan centimeters en meters
Het is al zo oud als de Bijbel.
Prachtig.
Dank u.
@Edwin, het is goed om verhalen door te geven!
Geachte heer, mevrouw,
Ik heb een ellemaat gevonden bij het leegruimen van het apartement van mijn vader. Weet u of er misschien verzamelaars zijn voor zoiets? Of andere geïnteresseerden?
In afwachting van uw reactie.
Mvg, Marianne
@Marianne, leuk dat u een ellemaat heeft waar vast belangstelling voor is, maar verzamelaars op dit gebied ken ik helaas niet.