Onlangs kreeg ik de volgende vraag van Josefien: ‘Naar aanleiding van de Knitting Sampler M gebeurtenissen vroeg ik mij af of er ooit een Nederlandse publicatie is geweest over breirollen. Ik heb wel Duitse publicaties ontdekt, maar nooit Nederlandse. Weet jij toevallig of die bestaan?’
Tot nu toe ben ik geen publicaties tegen gekomen over Nederlandse breirollen. Misschien heeft niemand de waarde ervan ingezien of is niemand op het idee gekomen om hier een onderzoek aan te besteden. Ik kan me voorstellen dat de historische waarde altijd onderschat is. Jammer, het is een prachtig onderwerp dat zeker de moeite waard is om beter belicht te worden. Of… is er een lezer die wel meer kan vertellen over de historie van de breirol en een eventuele publicatie?
Josefien: ‘Via internet heb ik die pubicaties gevonden. In Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland hebben ze hele mooie breipatronen, die voortkomen uit de traditionele klederdrachten. Je kent het wel: de Dirndl jurken en zo. Bij de jurken en bij de mannenpakken werden sokken gedragen met de mooiste patronen.
Eind zeventiger jaren is er iemand geweest, Lisa Fanderl, die een deel van die patronen op papier heeft gezet, vooral uitgeplozen en gereconstrueerd uit de breirollen, die ze in musea en bij particulieren had gevonden. In haar eerste boek zijn tientallen patronen beschreven, maar de reacties nodigden haar ook uit om er een vervolg op te schrijven. Dat deed ze een paar jaar later. Weer drie jaar later kwam haar derde boek. In de laatste twee heeft ze ook allerlei patronen van de oude kousen bestudeerd. Een heidens werk! 
Ik heb ze alle drie bij een Duitse boekhandel gekocht en ze zijn via internet nog goed te vinden.
Ze heten allemaal Bäuerliches Stricken (no 1, 2 en 3) en er staat in die drie boeken werkelijk een schat aan patronen. In het eerste boek van Lisa Fanderl staat dat het breien van breilappen daar gebeurde op (wat wij zouden noemen) de huishoudschool. Het is prettig als je Duits kunt lezen, maar patroon-lezen kun je al gauw, dat is vrij internationaal.
Maar goed: deze boeken gaan dus vooral over de patronen. Ik vroeg me af of er ooit iets is geschreven over de periode van het maken van breirollen: wanneer begon dat eigenlijk en wie deden het? Ik bedoel: was het schoolwerk of van aparte cursussen. Het moet ook niet lang hebben bestaan want oudere vrouwen (80 +) die ik het heb gevraagd en die nog gedegen handwerkles hebben gehad kunnen zich dit niet herinneren.
Wat ik me ook afvraag is de keuze van het materiaal. Ikzelf heb er een paar die van zulk dun garen zijn gemaakt! Gebreid op naalden 1 maximaal!! Eén van de lappen heeft 8 à 9 steken op 1 cm, dat is nauwelijk te tellen met het blote oog… Als het er alleen om ging de steken te leren waarom dan dit heel erg fijne – bijna filigrain – breiwerk: je kon het jezelf gemakkelijker maken, lijkt mij… !?! Wel heel erg mooi om te zien nu, natuurlijk.
En over dezelfde lappen maar dan met haakwerk hoor of lees je al helemaal niets, terwijl dat toch ook gedaan werd?!’
De breirollen die ik heb, dateren van begin twintigste eeuw en zijn met wit katoenen garen gebreid, zoals de meeste breirollen uit deze periode. Gaan we verder in de tijd terug dan komen we breirollen tegen die gebreid zijn met superdun garen. Kunstwerkjes zijn het! Maar waarom dun garen? Ik kan me voorstellen dat dun garen goedkoper was en het breiresultaat is mooier en beter. Er werden veel ajourpatroontjes gebreid en het is belangrijk om daar zo goed mogelijk het resultaat van te zien. Zomaar wat ideetjes van mij! Vanaf wanneer, door wie en waar deze breirollen werden gemaakt, kan ik je niet vertellen. Daar zou toch echt iemand onderzoek naar moeten doen! Carla, iets voor jou?
Mooi hoor, al die breipatroontjes in een rol.
Maar wel typisch, dat daarover in andere landen wel documentatie bestaat en hier in ons land niet. Werd handwerk toen ook al zo ondergewaardeerd? En was er in Duitsland etc.
dan een andere houding tov (vrouwen-)handwerk?
Interessant om daar eens in te duiken.
Helaas, ik kan je geen antwoorden geven :o(
Maar ik vind ze wel erg mooi! :o)
Misschien moesten de meisjes die héél goed konden breien, met erg dun garen werken? Een extra moeilijkheidsgraad?
Inderdaad, publicatie van een goed historisch onderzoek naar de Nederlandse breihistorie en achtergrond van typische patronen zou heel interessant zijn. Maar of er ook een uitgever in geïnteresseerd is, is maar de vraag. Zo’n mooi boek als “Bauerliches Stricken” bestrijkt een veel groter taalgebied. Ik ken in Nederland alleen het boek over de visserstruien. Leuke blog Berthi, over dit onderwerp valt heel wat te bepraten. Over het gebruik van dun garen bv., ik ben benieuwd naar de mening van anderen op je blog!
In het boek ‘Een moment voor jezelf: de vrouwelijke handwerken in gezin, onderwijs en beroep, 1850-1950’, uitg. door SUN/Historisch Museum Marialust in 1984, staat niet veel, maar wel wat informatie over breirollen en het brei-onderwijs. In 1878 werd wettelijk geregeld dat de nuttige handwerken een verplicht leervak werden in het lager onderwijs – dwz voor meisjes, niet voor jongens. In het eerste leerjaar van de lagere school werd begonnen met het maken van oefen-lapjes. ‘Voor het breien werd gebruik gemaakt van witte katoen; niet alleen was dit goedkoop, ook kon de onderwijzeres zo beter “reinheid en netheid” controleren.'(blz 39). Het boek biedt enkele foto’s van breirollen/lappen en heel veel ander interessant tekst- en beeldmateriaal. Wat ik me afvraag is of het breien van lange breirollen wel zo vaak gebeurde vroeger. Ik heb er mijn moeder, oma’s en tantes nooit over gehoord. Ze moesten altijd sokken breien, en pannelappen en slabbetjes en hemdjes e.d.
Het is me opgevallen dat er in de boeken over klederdracht die ik heb, weinig of geen aandacht is voor breiwerk. Op foto’s van klederdrachten zie ik ook maar heel weinig gebreide dingen; kousen ja, maar die waren meestal gewoon zwart/donker (de Urker mannenkousen met ajour uitgezonderd). En soms een omslagdoek of mofjes. Ik heb gehoord dat de Friese floddermutsen vroeger ook werden gebreid van heel fijn garen. Wat je ziet is meestal haakwerk. Ook heel mooi, natuurlijk.
Met die 3 boeken in je boekenkast heb jij geen gebrek aan patroontjes Berthi !!!!!!!
Oh mooi….mooi….mooi…..
Ik krijg alweer helemaal zin in de breirol….
Zal straks eens kijken of ik erg achterloop met mijn breirol CM!!
Als ik mijn oma hoor, moest er vroeger vooral “nuttig” gebreid worden ,misschien daarom de breirol niet zo populair?Maar hoe verklaar je dan wel de merklappen ,dat is toch ook “gewoon” maar oefenen en niet van direct nut?Ik snap er niks van….wel grappig dat ieder land dan blijkbaar zijn accenten legt…
@Mien B, deze boekjes zijn van Josefien en niet van mij!:-)
Mijn moeder begon in de derde klas van de lagere school met breien. Niks, geen breirol! Nee, direct een sok breien op vier pennen. Als deze af was werd de sok nauwkeurig gecontroleerd en daarna uitgehaald om het garen opnieuw te gebruiken. En zo gebeurde dat met alle oefenbreiwerkjes. Er werd niets bewaard, dat was geldverspilling. Zou er dan alleen op bepaalde scholen, waar de financiële middelen aanwezig waren, een breirol gemaakt zijn en bewaard zijn gebleven? Of toch in huiselijke kring, onder leiding van moeder? Of was dit werk voor de huishoudschool? Interessant!
Het is een boeiend onderwerp om nader belicht te worden, maar het zal zeker veel tijd en energie vragen. Je zult toch zoveel mogelijk breirollen gezien moeten hebben om enig idee te krijgen van het hoe en waarom. En mensen kunnen vinden die er nog over kunnen vertellen.
Tsja, ik ben benieuwd of er iemand is die er meer over kan vertellen.
Ik niet dus :-)).
Ja dat er hier minder breiwerk in de klederdracht voorkwam klinkt logisch.
Ook dat de Duitse taal vroeger ook hier beter werd begrepen.
Lijken mij prachtige boeken, die sok is geweldig.
Mijn Schoonmoeder vertelde over een oude breirol. Die iemand had en beschreven was in een schrifje. En iemand uit gaat werken en uit gaat zoeken ik heb het niet gezien. Dus ik weet er nog niet veel van. Maar zij zal er wel op terug komen. Die boeken dat zal mooi zijn,om te lezen. Ik weet wel dat mijn Oma veel sokken moest breien, voor haar broers en niet buiten mocht spelen. En als het mooi weer was mocht ze buiten breien,ging dan toch mee spelen stiekum. En moest dan naar binnen. Zo ging dat in die tijd.
In “Het Komplete Handwerken” staat in deel 3 )pag. 47 e.v.)een uitgewerkte antieke stekenlap met 17 verschillende patroontjes!
Breien…, ‘kweeternietsvan!
:o)
In “nuttig en fraai” * staat een summier stukje over de breilappen:
“men mag echter aannemen dat de kinderen zijn begonnen met het opzetten van de steken en het maken van een smalle reep in rechte steken…..
(knip)
..in de volgende school ( voor jongens en meisjes van 6 tot 12 jaar) moesten de meisjes vermoedelijk ingewikkelder steken en patronen leren, evenals het breien van mutsen en kousen. Maar hierover ligt voor het lager onderwijs niets vast en deze veronderstelling berust op de voorschriften uit breiboekjes voor scholen na 1880……
(knip)
…..was de eerste proef van een smalle reep voltooid, dan werd overgegaan tot het maken van een een breilap en sok. Daarin kwamen meer verschillende steken voor, evenals het meerderen, minderen en naadjes breien. Op de breilap en sok werd na 1880 ook het herstellen van breiwerk geoefend….
(knip)
….Uit de periode voor 1880, toen het schoolbreiwerk gespaard bleef voor het inknippen van gaten is niets gespaard gebleven, omdat de zuinige Hollandse handwerkjuffrouwen het breiwerk weer lieten uithalen om de wol opnieuw te kunnen gebruiken. Het breiwerk dat door jonge meisjes uit Rotterdam en omgeving na 1880 is gemaakt omvat brei- en maaslappen, sokken, kousen en miniatuur kledingstukken zoals hemdjes of borstrokjes. Veel verschil met het breiwerk uit andere plaatsen is er niet, omdat er vrijwel overal volgens de richtlijnen uit de breiboekljes is gewerkt”
* hoe kan het anders 🙂
@marcella, dank je voor de toelichting! Ik denk ineens aan een boekje. Ga straks kijken of ik nog iets kan vinden! 🙂
@Mieke, waarschijnlijk is mijn deel 3 niet compleet. Er zit niets op volgorde in deze map en de de breirol ontbreekt!
Vroeger waren er ook wel kloosterlingen , die handwerkles gaven . Op de RK scholen waren handwerkzusters.
Heeft niemand connecties met een kloosterling?
Ik heb nu een e-mail verstuurd met vragen hierover naar een klooster. Ben benieuwd naar het antwoord.
@annemie f, goed idee en eva voert het idee direct uit.
Wie weet…
‘Ja… de zusters die dat gedaan hebben zijn op zeer hoge leeftijd ..of al overleden.’
Kreeg dus meteen antwoord en ook een naam van een hoogbejaarde zuster die ik mag bellen.
@eva, spannend! Ik ben heel benieuwd wat zij over het handwerkonderwijs weet te vertellen en in het bijzonder over de breirollen!
Dank voor alle reacties op mijn geschrijf aan Berthi.
Hoewel ik een handwerkster ben, ben ik zeker ook een verzamelaar.
Ik ben de trotse bezitter van een stuk of tien breirollen. Sommige zijn lang, maar twee zijn heel kort (75 cm) en identiek.
De oude vrouw, van wie ik ze kreeg, vertelde dat haar moeder en tante ze hadden gemaakt.
Die waren geboren in 1894 en 1892.
Al mijn gevraag bij de oude vrouwen uit de streek waar ik woon heeft niets opgeleverd van herinnering aan het breien van de breirollen.
Wel veel mini kledingstukken waarvan ik er prompt een heel aantal heb gekregen. Ook leuk!
Ik heb de conclusie getrokken dat het aan het begin van 1900 wel voorbij was met het breien van die lange lappen met steken.
Wanneer het begón blijft voorlopig onduidelijk, maar misschien vinden we met z’n allen ooit een antwoord!!!
Josefien, wat mooi zóveel rollen. En ook dat kleine breiwerk is heel interessant. Daar zou ik wel foto’s van willen zien :-)) ? Omdat ik met een pronkrol bezig ben waar ook dat kleine breiwerk op te zien is/was.
Ik hoop dat je meer te weten zult komen over de breirol, blijft boeiend.
Ik las net bij Yarnlot wel over de schotse sok.
http://yarnlot.blogspot.com/2007/07/schotse-taptoe-gent-met-brei-inhoud.html
Ik meld het maar even, al heeft het niets met de breirol te maken. In het boek Nederlandse Schipperstruien staan ook hollandse(?) brei voorbeelden.
@ Josefien, wat een mooie boekjes heb jij. Is dat patroon van die sokken uit een van die boekjes? Ik kan je ook niet helpen met informatie. Je had vroeger wel naai en handwerk scholen. Daar leerden de meisjes in de avond uren handwerken. En vooral nuttige zaken. Zal met breien wel hetzelfde geweest zijn. Ik hoop dat je toch wat antwoorden op je vragen krijgt.
Marijna, je had in Rotterdam de industrieschool voor meisjes. Daar zat breien in het programma; ik heb een rapportboekje van mijn schoonmoeder en daar staat het vak breien op vermeld. Het was geen les die mijn schoonmoeder volgde.
De patronen van kousen in de Duitse boekjes zijn echt indrukwekkend. Knapper is het misschien nog wel dat Lisa Fanderl kans heeft gezien de patronen uit de gebreide kousen weer te reproduceren op papier! Dat moet een heidens karwei geweest zijn.
En het boek met de schipperstruien heb ik natuurlijk ook. Je bent een verzamelaar of je bent het niet!:) Mijn oudste breiboekje dateert van 1848, dus……
En, Marianne, een pronkrol met oude breiwerkjes: ik durf het bijna niet te zeggen, maar die heb ik ook nog!!!
Dus ik kan je wel wat fotootjes leveren.
ggggg, het is niet waar !!!
Oo leuk, je mag ze ook bij Berthi zetten hoor, dan kan iedereen meegenieten.
(dat vind Berthi best goed hé B )
Ik heb oude brei/haak boekjes van Nomotta, ken je die ook. Begin vorige eeuw denk ik !?
Mijn moeder heeft hier in het katholieke zuiden ook handwerkles van nonnen gehad. En hier zal het niet anders zijn gegaan dan Marcella al beschreef uit het boekje ‘Nuttig en fraai’. Alles wat werd geoefend aan materiaal werd weer uitgetrokken en daarna werd er iets nuttigs van gemaakt. Een breiwol werd denk ik zeker niet in die staat bewaard in arme gezinnen. Moet je uitrekenen hoeveel borstrokken je daar wel niet van kon maken! Alle oude of versleten sokken en truien werden uitgetrokken en ieder draadje wat nog enigszins te gebruiken viel werd opnieuw in een randje verwerkt. Een taak o.a. van mijn moeder was om sokken te breien (en te stoppen, stukken vernieuwen) voor het hele gezin (10 kinderen + ouders).
Alleen het ‘versleten’ gedeelte c.q. het verschoten gedeelte onder de oksel, alleen daarvan mocht een poppenkledingstukje van gemaakt worden (voor haar jongere zusje). Aldus de verhalen die ik nog weet van mijn moeder.
breiwol moet natuurlijk breirol zijn…
Marcella… wat leuk. Mijn moeder heeft ook op de industrieschool gezeten in Rotterdam!!Weet jij toevallig waar die stond? Die van mijn moeder stond in de Rosestraat. Op Zuid was dat. En ik zat zelf op een huishoudschool waar ik lingerie naaien kreeg van een juffrouw die mijn moeder ook als lerares heeft gehad.
Voor mijn web-log had ik nog nooit van een breirol gehoord, maar ik ben beslist niet verbaast dat er een lange geschiedenis aan zit. Gelukkig zijn er altijd weer mensen die zich erom bekommeren om die erfenissen te bewaren en vast te leggen zodat wij en ook na ons velen ervan kunnen leren en genieten. Soms denk ik wel eens dat we ooit door omstandigheden het alemaal weer eens écht nódig zllen hebben al die handwerktechnieken en niet alleen maar voor ons plezier. Dan is er enorm veel gedocumenteerd gelukkig.
@Bertie, leuk de informatie. De wat oudere vrouwen die ik ken, moesten allemaal nuttig bezig zijn met handwerken en men deed niet aan verspilling. Breiwerk klaar, goed gekeurd, dan weer uithalen en het garen hergebruiken.
Mijn moeder heeft tijdens de Tweede Wereldoorlog nog sokken gebreid voor de soldaten.
Ik zal morgen/vandaag nog eens enkele boekjes zoeken in de boekenkast. Kijken of ik nog iets bijzonders kan vinden. Ik acht de kans vrij klein.
@Josefien, prachtige collectie breirollen!! En de pronkrol met alleen breiwerkjes… daar word ik toch wel heel nieuwsgierig naar. Ik heb wel verschillende pronkrollen gezien waar een breiwerkje een onderdeel van het geheel is, maar een pronkrol met alleen met breiwerkjes… nee, die heb ik nog nergens gezien. Dus Josefien, stuur maar foto’s en het lijkt me bijzonder interessant om ze in een log te plaatsen.
Vandaag zuster M. gesproken, 86 jaar. Kleine kinderen leerde zij breien en grote kinderen konden dat al. Van een breirol nog nooit gehoord maar wil wel heel graag – als we er ooit achterkomen – het verhaal van mij horen.
Misschien is de vrouw van 86 wel te jong… zij is van 1921 namelijk en misschien is de oorsprong van de breirollen wel ouder. Ik zag 1878 staan, ergens, en dat is toch bijna 50 jaar eerder.
Yvonnep, ja, dat had ik al uitgerekend, maar je weet het natuurlijk nooit en heb het gewoon geprobeerd.
Even iets rechtzetten: de pronkrol heeft niet alléén maar breiwerkjes, maar wel veel kleine kledingstukjes. Een paar gebreide, maar ook gehaakt en genaaid.
Ik kan er natuurlijk wat foto’s van maken, als ik effe tijd heb, en ze dan naar je sturen, Berthi.
Dan kunnen ze een keer in een log, lijkt me leuk!
@josefien, prima idee!
Ik heb vandaag nog een log over de breilap/breirol!
Wat een “leesvoer”.
Ik vond de breilap al zo leuk om te breien,
maar het wordt zo steeds gezelliger.
Ik was geinteresseerd in de boeken Bäuerliches Stricken (no 1, 2 en 3) waar hier over geschreven is. Heb lang gezocht, en kom er net achter dat de volgens mij ook in Nederland te koop zijn bij boekhandel die Weisse Rose in Amsterdam aan de Rozengracht 166. Heb ze besteld, even kijken of ik ze nu ook krijg;)
@merel, prachtig! Jij kunt binnenkort aan de slag.
En… bedankt voor de tip. Wie weet hebben ze meerdere exemplaren in hun winkel voor de liefhebber.
Was fijn om al die achtergrond”muziek” over breirollen te lezen.. ik begin maar pas aan mijn eerste breirol, gebaseerd op patroontjes van Fleur-yokobears.. tegelijkertijd ga ik er een tweede beginnen gebaseerd op een boekje van Phildar/Marie Claire.. ik denk dat ik ook op zoek ga naar het boek afgebeeld in dit blogje.. alleen op de kaft staan al heel mooie patronen.. :-).. weer iets om naar uit te kijken 🙂